Η σημερινή Τσακωνιά,στην οποία μιλιέται η τσακώνικη διάλεκτος ,είναι τμήμα της επαρχίας Κυνουρίας .
Εκτείνεται στην ανατολική πλευρά του Πάρνωνα.
Παραλιακά από το Λεωνίδιο στα νότια έως τον Άγιο Ανδρέα στα βόρεια ,σε μήκος 40 χλμ.( φυσικά σύνορα οι χείμαρροι Δαφνώνας και Βρασιάτης ).
Δυτικά φυσικό σύνορο είναι ο Μαλεβός ( Πάρνωνας) από Βασκίνα έως Σίταινα σε βάθος 20-25 χλμ.περίπου από τη θάλασσα.
Παλαιότερα η διάλεκτος μιλιόταν σε περισσότερα χωριά προς την πλευρά της Λακωνίας .
Ίσως και μέχρι το ακρωτήριο Μαλέας .
Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τζελεμπή μιλά για 14 χωριά.
Δεν γνωρίζουμε όμως πώς ,πότε και γιατί σταμάτησε να ομιλείται εκεί.
Μέσα σε αυτή τη μικρή έκταση που περιλαμβάνει εννέα χωριά και μερικούς οικισμούς ( Λεωνίδιο , Πραγματευτή ,Μέλανα,Σαπουνακέικα ,Τυρός,Άγιος Ανδρέας ,Σίταινα ,Καστάνιτσα ,Πραστός και οι οικισμοί Βασκίνα ,Σαμπατηγή,Λιβάδι ,Φούσκα,Άγιος Παντελεήμονας ), κατοικούν οι Τσάκωνες ,απόγονοι των αρχαίων Λακώνων ( Δωριέων).
Την καταγωγή τους από τους Δωριείς και της διαλέκτου από την αρχαία Δωρική, μας το μαρτυρούν εκτός από τη γειτνίαση με τη Λακεδαίμονα και η τοπική διάλεκτος ,η τσακώνικη, η οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαία Δωρική που μιλιόταν στη Λακεδαίμονα.
Αυτό μας το δείχνουν η πληθώρα λέξεων της τσακώνικης διαλέκτου που διατηρήθηκαν αυτούσιες ή έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Δωρική όπως :
- Ορού ( ορώ- βλέπω )
- Μάτη ( μήτηρ – μητέρα )
- Σάτη( θυγάτηρ- κόρη)
- Υζέ ( υιός – γυιός)
- Κούε ( κύων- σκύλος)
- Κουνάρι ( κυνάριον – σκυλάκι )
- Θα μόλου – ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ
- ( Θα έλθω- έλα να τα πάρεις)
- Ποίου ( ποιώ- κάνω)
- Σίνακα ( θρίναξ – δικριάνι)
- και πλήθος άλλων.
Πολλοί εθνολόγοι αμφισβήτησαν την καταγωγή των Ελλήνων ,υποστηρίζοντας ότι είναι σλαβικής καταγωγής .
Ανάμεσα τους και ο γνωστός ιστορικός Φαλμεράυερ ,ο οποίος όμως έκανε εξαίρεση για τους Τσάκωνες ,λέγοντας ότι μόνον αυτοί είναι απόγονοι των αρχαίων Δωριέων.
Ο πρώτος ο οποίος κάνει μνεία για την Τσακωνιά και την Τσακώνικη διάλεκτο ,δίνοντάς μας και μερικές τσακώνικες λέξεις ,είναι ο προαναφερθείς Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή.
Αυτός όμως ο οποίος πρώτος ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη της Τσακώνικης διαλέκτου είναι ο Βαυαρός γλωσσολόγος Μιχαήλ Δέφνερ.
Γνωρίζοντας άριστα την ελληνική γλώσσα διορίστηκε καθηγητής λατινικών στο Λύκειο Αντωνιάδου στην Αθήνα.
Ως γλωσσολόγοςτου δόθηκε εντολή από την Ακαδημία του Βερολίνου το 1874 να περιηγηθεί σε επαρχίες της Πελοποννήσου και μεταξύ αυτών τη Μάνη και την Τσακωνιά ,για να μελετήσει τις τοπικές διαλέκτους .
Επισκέφθηκε την Τσακωνια τρεις φορές μεταξύ των ετών 1870-1880.
Έγραψε λεξικό της Τσακώνικης διαλέκτου και Γραμματική.
Για την προσφορά αυτή ο Δήμος Λεωνιδίου τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη της κοινότητας Λεωνιδίου το 1922.
Με την Τσακώνικη διάλεκτο ασχολήθηκε και ο Γάλλος Pernaut,ο οποίος σε συνεργασία με τον Τσάκωνα Θανάση Κωστάκη έγραψαν Γραμματική της Τσακώνικης γλώσσας.
Από τους Έλληνες γλωσσολόγους που ασχολήθηκαν με τη μελέτη της διαλέκτου μας ,είναι ο Μελανιώτης Τσάκωνας γλωσσολόγος Θανάσης Κωστάκης ο οποίος έγραψε τρίτομο λεξικό της Τσακώνικης διαλέκτου ,Γραμματική καθώς και πολλά βιβλία λαογραφικού περιεχομένου για την Τσακωνιά.
Σήμερα με τη μελέτη της Τσακώνικης διαλέκτου ασχολούνται ο Ρώσος Maxim Kisilier Διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης και ο καθηγητής γλωσσολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αγαθοκλής Χαραλαμπόπουλος.
Από αυτούς που ασχολήθηκαν σήμερα με τη διάσωση της Τσακώνικης διαλέκτου αναφέρουμε :τον Παναγιώτη Πιτσελά ο οποίος ξεκίνησε από το 1985 περίπου την διδασκαλία της στα σχολεία της Τσακωνιάς με δασκάλους που ήξεραν τη γλώσσα και το Σωτήρη Λυσικατο ο οποίος έγραψε το Τσακώνικο Ανθολόγιο.
Τα τελευταία χρόνια το Αρχείο Τσακωνιάς έχει ιδρύσει τμήματα διδασκαλίας της γλώσσας στο Λεωνίδιο ,στον Τυρό και στον Άγιο Ανδρέα.
Σε αυτά δίδαξαν και διδάσκουν στο Λεωνίδιο :
- Κουρμπέλης Κων/νος ,ιερέας
- Κουνιά Μηλιώ,εκδότης εφημερίδας Κυνουρίας
- ΜάνουΕλένη, καθηγ.Αγγλ.φιλολογίας
- Τσαγγούρης Παναγ.,δάσκαλος
- Γιάννης Καμβύσης ,συντ/χος δάσκαλος
- Πήλιουρας Γιώργος,πρώην γραμμ.Δήμου Λεωνιδίου
- Πήλιουρας Γιώργος ( Κούρης) υπαλλ.ΟΤΕ.
Στον Τυρό :
- Μαρνέρης Παναγ. ,επαναπατρισθείς ομογενής με όραμα ζωής τη διάσωση της Τσακώνικης γλώσσας
- Ζαρόκωστα Γεωργία , συντ/ χος δασκάλα
- Αλευράς Μιχαήλ ιερέας
Στον Άγιο Ανδρέα :
- Σούρσος Ιωάννης ,συντ/ χος δάσκαλος
- Μαρνέρης Παναγιώτης
- Μάνου Ελένη.
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε και την προσφορά του αείμνηστου Τυριώτη παπά Ηλία Ψαρολόγου ο οποίος κατόρθωσε ,αν και ευρισκόμενος σε χώρο εκτός Τσακωνιάς ( περιοχή Ναυπλίου) να δημιουργήσει ρεύμα αγάπης για τα Τσακώνικα ,με τη δημιουργία χορωδίας η οποία έψαλλε τη θεία λειτουργία στα Τσακώνικα ( την οποία είχε ο ίδιος μεταφράσει ) και τη γραφή ,μελοποίηση τραγουδιών στα τσακώνικα και την εκτέλεση τους από τη χορωδία Ναυπλίου.
Το λυπηρό είναι ότι τα τελευταία χρόνια με την επαφή των Τσακώνων με μη Τσάκωνες και την εισβολή του τουρισμού στην περιοχή μας η διάλεκτος υποχωρεί.
Σήμερα μιλιέται στα χωριά που προαναφέραμε και κυρίως από ηλικιωμένους.
Στην προσπάθεια του αρχείου Τσακωνιάς να διασωθεί η διάλεκτος ,λειτουργούν σχολεία εκμάθησης της διαλέκτου στο Λεωνίδιο,Τυρό ,Άγιο Ανδρέα για να μη χαθεί το μοναδικό ζωντανό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς σε παγκόσμια κλίμακα.
astrosgr.com 