Month: June 2023

Το Άστρος και ο Αγιάννης Άστρους

Το Κάστρο Εστέλλα (Άστρους )  βρίσκεται  στο Ξεροκάμπι  στον Αγιάννη  και δεν είναι το Κάστρο Παραλίου Άστρος .

Το κάστρο Εστέλλα  στον Αγιάννη έχτισε  το 1256 ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος προς υποταγήν των ανυπότακτων γειτόνων Τσακώνων στη  Σίταινα , Καστάνιτσα και Πραστό, εκεί που ήταν οι Τσάκωνες , «επάνω εις τα όρη »  suso en law montanyas ,   όπως αναφέρεται στο Χρονικό του Μορέως. Οι διακεκριμένοι ιστορικοί μελετητές Νίκος Βέης , Σπ. Λάμπρος , Κ.Ρωμαίος , Ε. Καρποδίνης,  Αδαμ. Αδαμαντίου ,Αναστάσιος Ι. Μπάλλας, και άλλοι τοποθέτησαν πειστικά το κάστρο Εστέλλα του Αραγωνικού Χρονικού του Μορέως , στο Ξεροκάμπι ανάμεσα στα χωριά Άγιος Ιωάννης και Άγιος Πέτρος  

Αναστάσιος Ι. Μπάλλας  Άστρος   ( σ.209-210  Κάστρο Άστρους  ) « Πρώτος το αναφέρει ο Leake  Travels II σ.486  γράφοντας πως δύο μίλλια πάνω από τα Αγιαννίτικα καλύβια , στον καλλιεργημένο κάμπο του Ξηροκαμπιού υπάρχει ένα φρούριο Ελληνικό».  «Τείχη της ακρόπολης  του Άστρους»  (Κάστρο Eστέλλα στον Αγιάννη), «Kεντρικός πύργος Άστρους» (Κάστρο Εστέλλα στον Αγιάννη)

Ο Νίκος Βέης  (1883; – 1958) ήταν  Βυζαντινολόγος ιστορικός  και νεοελληνιστής, καθηγητής Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκός.

“ Και δη εν τη αραγωνιακή παραλλαγή του Χρονικού του Μωρέως αναφέρεται ότι ο πρίγκιψ του Μωρέως Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος προς ευκολωτέραν υποταγήν  των Τσακώνων έκτισε , τω 1256, το κάστρον, όπερ καλείται la Estella” Παραθέτω…. Et le princep por  mellor senyorear los fizo alli un castiello suso en las montanyas, el qual se clama la Estella (σ.93»……«Όθεν το castiello  la Estella (=Άστρος) πρέπει να αναζητήσωμε στα ενδότερα της Κυνουρίας « suso en las montanyas”.

«Και όντως το Άστρος και κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους ήτο διμερές…  Και ακριβώς επί μεμονωμένου βουνού άνωθεν του Αγίου Ιωάννου (=Επάνω Άστρους) κείται … το Κάστρο τη Ωριάς …Κατά την εμήν γνώμην μετά τας ανωτέρω εξηγήσεις πιθανώτατα δυνάμεθα να ταυτίσωμεν το Κάστρο της Ωριάς του Πάρνωνος προς το Estella =Άστρος.(σελ 99-100).

Aπό, Θανάση Π. Κωστάκη: Σύντομη γραμματική της Τσακώνικης Διαλέκτου (BT),1951

«Από το Φρατζή,έκδοση Βόννης σ.159…..Και κατά αρχάς του θέρους του ς@μγ (=1435).… αί είσιν αι κάτω γεγραμμέναι χώραι και πόλεις και κώμαι, Άστρον,άγιος Πέτρος, Άγιος Ιωάννης, Πλαταμόνας (Σημερ.Πλάτανος),Μελίγον (σημρ. Μελιγού),Προάστειον (σημερ,Πραστός) ,Λεωνίδας (σημερ.Λεωνίδιον), Κυπαρισσία (σημερ.Κυπαρίσσι) ,Ρέοντας και Σίτανας (σημερ.Σίταινας)…Βλ.Σ.Λάμπρου,Μικταί Σελίδες , Αθήναι 1905 σ.416-419 και Φ.Κοκκουλέ, Αθηνά 39 (1927) σ.122»

Το 1435 ο Φρατζής αναφέρει (έκδοση Βόννης σ.159) ¨Αστρον ,Άγιο  Ιωάννη  και τα άλλα μικρα χωριά που τότε υπήρχαν , αλλά δεν αναφέρει Παράλιο Άστρος η ας πούμε τα Αγιαννίτικα Καλύβια ,όπως ισχυρίζονται μερικοί ήταν το όνομα του Άστρους, γιατί  το 1453 δεν υπήρχε το Παράλιο Άστρος και τότε αναμφισβήτητα υπήρχε στο κάμπο της Θυρέας ο οικισμός Άστρος, όπως  σωστά αναφέρεται από τον Φρατζή.Έχει μεγάλη σημασία ποιά χωριά αναφέρει ο Φρατζής για το 1435, αυτά που τότε υπήρχαν. Σχετικά ότι το Παραλιο Άστρος δεν υπήρχε το 1435 επιβεβαιώνεται από  τον καθηγητή Παναγιώτη Φάκλαρη, που αναφέρει για το Παράλιο Άστρος , «το 1806 …δεν υπήρχε χωριό στο νησί τότε, παρά μόνον τρία σπίτια…. η δημιουργία του νέου αυτού χωριού συντελέστηκε από το 1828 έως το 1833. Τότε χτίστηκαν και τα πρώτα σπίτια.» Καί επισης σωστά δεν αναφέρεται από το Φρατζή  αφού δεν υπήρχε.  Η αναφορά του καθηγητή Φάκλαρη επιβεβαιώνεται από την ιστορική αλήθεια ότι το Παράλιο Άστρος έχτισε ο Οικιστής Παραλίου Άστρους στρατηγός Άκουρος και ότι το καινούργιο χωριό Παράλιο Άστρος εντάχθηκε στο δήμο Θυρέας το 1845 και όχι το 1835 που έγινε ο δήμος Θυρέας,γιατί ακόμα το 1835 δεν είχε τελειώσει ο οικισμός.

Πολλοί διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί, ιστορικοί αναφέρουν.

• Ν.Βέης «ο Άγιος Ιωάννης κατ αρχάς είχεν υπόστασιν σαν θερινή κατοικία των Αστρινών καλουμένη και (επάνω) Άστρος και Αγιάννης Άστρους
• Πουκεβίλ ,“Η έδρα της Κυβερνήσεως μεταφερθή εις Άγιον Ιωάννην του Άστρους εν Κυνουρία
• Κόκκινος, «Η κυβέρνησις … απεφάσισε μετά τη βουλής  να μεταφέρουν την έδραν των από το Άγιον Ιωάννην του Άστρους  εις  Καστρί Ερμιονίδας

• Ο Γ. Τερτσέτης αναφέρει «συνέτρωγαν ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Κολοκοτρώνης εις τους ίσκιους των δένδρων του Άστρους».
• Ο Φωτάκος αναφέρεi μετά από το τραπέζι : «Από το Άστρος επεράσαμεν εις τον Άγιον Ιωάννην..»
• Ο Δημήτριος Καρυτσιώτης έφυγε από την Καρύτσα του Αγιάννη  15 χρονών  και ονόμασε το κτήριο στην Τεργέστη «ΑΣΤΡΟΣ», που θυμότανε καλά  από το 1756 .

ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ από όλα  είναι το ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΙΝ 200 ΧΡΟΝΙΑ ,Η «Διακήρυξη της Β΄ των Ελλήνων Συνελεύσεως» και διαχρονικά  το Ελληνικό κράτος

H «Διακήρυξη της Β΄ των Ελλήνων Συνελεύσεως» που είναι ένα συνταγματικό κείμενο αναφέρει. «Ήδη δε μετά δεκαέξ μήνας Δευτέραν να συγκροτήση εν Άστρει συνέλευσιν ….»  «Εξεδόθη εν Άστρει εντός του Μουσείου του Καρυτσιώτου»,  

• Με την πρώτη διοικητική διαίρεση του ελληνικού κράτους το 1835, το Άστρος εντάχθηκε στον Δήμο Θυρέας με έδρα τον οικισμό Άγιος Ιωάννης (ΦΕΚ 16Α – 24/05/1835). 
• Από το 1841 έως το 1912, το Άστρος ήταν η χειμερινή έδρα του Δήμου Θυρέας , ο Αγιάννης ήταν η θερινή έδρα {ΦΕΚ 5Α – 08/03/1841) ..
• Από το 1912 ο οικισμός αποτέλεσε έδρα κοινότητας Άστρους η οποία εξελίχθηκε στο Δήμο Άστρους το 1985 (ΦΕΚ 99Α – 28/05/1985)( Για ιστορικούς λόγους έγινε δήμος). 
• Από το 1998 το Άστρος αποτελεί έδρα του Δήμου Βόρειας Κυνουρίας (ΦΕΚ 244Α – 04/12/1997) ..

Παράλιο Άστρος

Διαχρονικά  το Ελληνικό κράτος από το 1845 αναγνωρίζει το οικισμό του Παραλίου Άστρους και το όνομα είναι αποδεκτό από την μεγάλη πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας .

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ  

Παράλιον Άστρος (Αρκαδίας)  ΦΕΚ 32Α – 08/12/1845  Ο οικισμός προσαρτάται στο δήμο Θυρέας

ΦΕΚ 252Α – 24/08/1912  Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Θυρέας και ορίζεται έδρα της κοινότητας Παραλίου Άστρους

Οι σφραγίδες της Κοινότητας του Παραλίου Άστρους , από τις αρχές του 20 αιώνα αρχικά, «ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΠΑΡΑΛΙΑΣ ΑΣΤΡΟΥΣ» 1912 και αργότερα «ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΠΑΡΑΛΙΟΥ ΑΣΤΡΟΥΣ» 1932.

Στον εκλογικό κατάλογο του 1871 της «Κοινοτ. Παραλίου ‘Aστρους» αναφέρεται πρώτος  ο Αγιαννίτης  Αναστάσιος Πάσχος του Ιωάννου κτηματίας .

Συνοπτικά,  ο καθηγητής  αρχαιολογίας Παναγιώτης Φάκλαρης, από την ομιλία του για την Χερσόνησο  Άστρους, αναφέρει  πειστικά τις ιστορικές αλήθειες για το Παράλιο Άστρος  .

•  Δεν υπήρχε νησί στην Χερσόνησο Άστρους  μετά  το 500  π.χ, ,αλλά υπήρχε νωρήτερα.
• Σύμφωνα με το καθηγητή  το Κάστρο Παραλίου Άστρους  «χτίστηκε στις αρχές του 15^ον αιώνα 1400-1410  …οι Ενετοί κατέχουν την χερσόνησο Άστρους  στην οποία έχτισαν  ένα μικρό κάστρο που αναφέρεται σε πηγή του 1407 με το όνομα Stella   δηλ.  Αστέρι, βλέπετε ένα χάρτη Ενετικό  που το έχει σαν νησάκι κει πέρα  και λέει  Stella»
• Ο καθηγητής γνωρίζει ότι οι χάρτες της εποχής περιέχουν μεγάλες ανακρίβειες με τον τρόπο και τις πληροφορίες που υπήρχαν τον μεσαίωνα, όλοι αντέγραφαν ότι εβρισκαν και επίσης αντέγραφαν και τα πολλά  ίδια λάθη  και επισημαίνει.. «Δεν υπάρχει  νησί στην Χερσόνησο Άστρους  μετά  το 500  π.χ ,αλλά υπήρχε νωρήτερα».
• «Το 1806 …δεν υπήρχε χωριό στο νησί τότε, παρά μόνον τρία σπίτια, και μερικές αποθήκες και μία μεγάλη δεξαμενή, η «παλιόστερνα» που τροφοδοτούσε με νερό τα πλοία»
• «Ο Ζαφειρόπουλος … αποφάσισε να ιδρύσει στην χερσόνησο του Άστρους ένα νέο χωριό» …«Η δημιουργία του νέου αυτού χωριού συντελέστηκε από το 1828 έως το 1833. Τότε χτίστηκαν και τα πρώτα σπίτια.»
• Ο οικισμός το 1845 «επισήμως ονομάζεται Παράλιο Άστρος».

Οι Παραλιώτες  ετίμησαν  τον Πάνο Ζαφειρόπουλο η  Άκουρο με άγαλμα στην κεντρική πλατεία, «ΟΙΚΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΙΟΥ ΑΣΤΡΟΥΣ” 

Πριν το 1806 στη τοποθεσία  που βρίσκεται σήμερα  το Παράλιο Άστρος υπήρχαν  τρία σπίτια με την «παλιόστερνα» και για πολλά χρόνια υπήρχε το λιμάνι , αρχικά στον Ατσίγγανο και αργότερα εκεί που είναι σήμερα.

Η περιοχή  γύρω από το λιμάνι ονομαζόταν «Σκάλα του Άστρους»  και από το 1845 «επίσημα Παράλιο Άστρος».

Ο κάμπος της Θυρέας  γενικά και το «νησί» ονομαζόταν επίσης Χερσόνησος Άστρους .Το όνομα  στην ευρύτερη περιοχή επικράτησε από τον μαγαλύτερο οικισμό Άστρος στο κάμπο της Θυρέας, που υπήρχε για πολλούς αιώνες νωρήτερα μαζί με  άλλους οικισμούς.  Στο Άστρος  υπήρχαν τα «αρχοντικά» των προεστών , που υπάρχουν μερικά και σήμερα , και τα «καλύβια» που διέμεναν τον χειμώνα οι Αγιαννίτες και  μεγάλωσε μετά το 1805  αναμφισβήτητα από την επίδραση της Σχολής Καρυτσιώτη. Η πρώτη επίσημη αναφορά της πόλης με το όνομα «Άστρος» συναντάται σε χρυσόβουλο του έτους 1293 του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου . Η πρώτη όμως αναφορά   με το όνομα «Άστρον» απαντά στο Γεωγράφο Κλαύδιο Πτολεμαίο (2ος αι. μ.Χ.).

Οι   Ζαφειρόπουλοι το 1835,που συστάθηκε  ο δημος Θυρέας, αν και έιχαν σημαντικη επιβολή και στο βασιλιά Όθωνα, δεν κατάφεραν να εντάξουν το Παράλιο Άστρος στο δήμο Θυρέας, γιατί πιθανόν τότε  δεν είχε τελειώσει ο οικισμός .Το Ελληνικό κράτος έκρινε  τότε δεν υπήρχαν τα κατάλληλα κριτήρια.

Ο Πάνος Ζαφειρόπουλος   βοήθησε να ενταχθεί το 1845  το καινούργιο χωριό Παράλιο Άστρος  στον  υπάρχοντα δήμο Θυρέας, ενώ πριν δέκα χρόνια το 1835 το Άστρος και άλλα χωριά  είχαν ενταχθεί στο δήμο Θυρέας  και  από το 1841 το γειτονικό Άστρος  ήταν η  έδρα του δήμου Θυρέας

Επίλογος

Διακεκριμένοι ιστορικοί και ακαδημαϊκοί τεκμηριωμένα  και επιστημονικά έχουν λεπτομερέστατα καταγράψει την μακρόχρονο ιστορία της Θυρεάτιδας Γης.

Η Θυρεάτιδα Γη η ο κάμπος της Θυρέας προοδεύει και δέχεται φιλόχενα πολλούς μόνιμους  που διαλέγουν τον τόπο μας για την δική τους μόνιμη εγκτάσταση, πολλοί μάλιστα δικαιολογημένα  γίνονται «Αστρεινότεροι»  των Αστρεινών .

Δυστυχώς υπάρχουν και μερικοί, που χωρίς  να καταθέτουν μια συγκεκριμένη πρόταση διαμαρτύρονται ατεκμήριωτα  με «μισές αλήθειες»  και μύθους για τους δικούς του λόγους για το όνομα Άστρος. Καταλαβαίνουμε ότι το Παράλιο Άστρος  είναι επίσης στο κάμπο της Θυρέας και στην Χερσόνησο Άστρους.

Αλλά επίσης γνωρίζουμε  το Άστρος  τεκμηριωμένα και θεσμικά υπήρχε για πολλούς αιώνες νωρήτερα από το 1845,  που το «καινούργιο χωριό» Παράλιο Άστρος  χτίστηκε μετά το 1828  και εντάχθηκε στο δήμο της Θυρέας το 1845,  και  φυσικά  σίγουρα «τα άγρια δεν θα διώξουν τα ήμερα» .

Επίσης ας  θυμόμαστε τι μας έλεγε  ο Θουκυδίδης , «οι κάτοικοι είναι τα κράτη», δεν είναι τα κράτη  οι πόλεις και τα κάστρα. Φαίνεται το Άστρος άρχιζε από το ξεροκάμπι και το κάστρο Εστέλλας η της Ωριάς, που βρίσκεται κοντά σον Αγιάννη,  μέχρι το κάστρο του Παραλίου Άστρους  και ο πυρήνας του ήταν οι κάτοικοι του Αγιάννη και του σημερινού Άστρους  και σίγουρα συμφωνούσε με αυτά  ο οικιστής του Παραλίου Άστρους Αγιαννίτης στρατηγός  Άκουρος, που γνώριζε τον τόπο του καλύτερα από όλους μας.

Έχουμε αναφέρει  και άλλοτε. Πρέπει να βρουν την λύση που θέλουν και να προτείνουν κάτι δημόσια.  Ευχόμαστε να αποδεχθούν την πραγματικότητα τουλάχιστον διακόσιων χρόνων , από το 1823 ,1835, 1841 και 1845 ,η να αλλάξουν  σε ένα όνομα που τους αρέσει η να ενωθούν με το Άστρος σε μια κοινότητα. Για να ησυχάσουμε μόνιμα. Είναι σίγουρο δεν θα πάρουν κανενός το όνομα του, που έχει μια μακρόχρονη ιστορία, και έχουν αποτύχει νωρήτερα. Αυτό είναι αδύνατο και αδιανόητο. Είναι όνειρο καλοκαιριάτικης νύκτας , μεγάλο παραμύθι και γίνεται για τους δικούς τους λόγους ….στα «φυλλάδια»  και σε κουβεντούλες στα καφενεία.

Αυτοί που έχουν το πρόβλημα, «τα τοπόσημα»… και τα πονηρά και  ηθελημένα  δήθεν  «μικρά λαθάκια»…  , με την τεκμηριωμένη ιστορική αλήθεια, τα θεσμικά δεδομένα  τουλάχιστον διακοσίων χρόνων, με τα σημερινα δεδομένα και με την υπογραμμένη από τον Κολοκοτρώνη και τους πληρεξουσίους  διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης, που ξάστερα και βροντερα αναφέρει «Εξεδόθη εν Άστρει εντός του Μουσείου του Καρυτσιώτου»  , πρέπει να βρούν  μια εφικτή λύση στο δικό τους πρόβλημα ,που είναι για μια τρούπα στο νερό.

Δεν σβήνεται ούτε ξαναγράφεται η διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης και το Χρονικο του Μορέως. Ούτε είναι διχαστικό να διαβάζουμε την διακήρυξη……Αντίθετα η τοπική κοινωνία γνωρίζει  καλά τι είναι τα ατεκμήριωτα «φυλλάδια» και τα «τοπόσημα».

Συνιστούμε  με όλο το θάρρος στους φίλους μας αναγνώστες, αν θέλουν να γνωρίζουν τις ιστορικές αλήθειες να μην διαβάζουν ατεκμήριωτα «φυλλάδια» και κείμενα στο διαδίκτυο , που σωστά τα αποκαλούν  «κίτρινο τύπο»,  και να διαβάζουν τεκμηριωμένα και επιστημονικά κείμενα .Εμείς δεν ασχολούμαστε , δεν διαβάζουμε και δεν  απαντούμε σε «φυλλάδια» και ατεκμήριωτες  «μισές αλήθειες».

 Η τοπική κοινωνία  γνωρίζει,  διαβάζει  την ιστορία μας (και την διακύρηξη της Εθνοσυνέλευσης ,που δεν εΊναι καθόλου διχαστικό να την διαβάζουμε ), τους περιφρονεί σιωπηρά  και ενδιαφέρεται για αυτά που μας ενώνουν.

Πριν από 2,500 χρόνια  ο  πρώτος επιστήμονας ιστορικός του κόσμου  Θουκυδίδης  αποκαλούσε τον τόπο μας  «Θυρέαν  …..  Θυρεᾶτις γῆ».

Ο ιστορικός Δήμος  Θυρέας έρχεται.

 ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ἱστορίαι (2.27.1-2)

[2.27.1] “Ἀνέστησαν δὲ καὶ Αἰγινήτας τῷ αὐτῷ θέρει τούτῳ ἐξ Αἰγίνης Ἀθηναῖοι, αὐτούς τε καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας,…..2.27.2] ἐκπεσοῦσι δὲ τοῖς Αἰγινήταις οἱ Λακεδαιμόνιοι ἔδοσαν Θυρέαν οἰκεῖν καὶ τὴν γῆν νέμεσθαι, ….ἡ δὲ Θυρεᾶτις γῆ μεθορία τῆς Ἀργείας καὶ Λακωνικῆς ἐστίν, ἐπὶ θάλασσαν καθήκουσα. καὶ οἱ μὲν αὐτῶν ἐνταῦθα ᾤκησαν, οἱ δ᾽ ἐσπάρησαν κατὰ τὴν ἄλλην Ἑλλάδα”.

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στους συνεργάτες μας Astros Kynouria News  ftzivel – 29 Ιανουαρίου, 2023

astrosgr.com – Γιάννης Κουρόγιωργας

Πηγές

• Home – Κοινότητα Άστρους (koinotita–astrous.gr)
• Νίκο Α. Βέη , Μνείαι  του Άστρους
• Αναστάσιος Ι. Μπάλλας ,Πελοποννησιακά, Τόμος ΚΓ Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών,Βραβείο  της Ακαδημίας Αθηνών  (Άστρος   ( σ.209-210  )
• Αρβανίτη Σμ., «Το κάστρο του Παραλίου Άστρους Κυνουρίας. Πρώτες παρατηρήσεις», Πρακτικά του Ζ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Πύργος- Γαστούνη-Αμαλιάδα, 11-17 Σεπτεμβρίου 2005), τ. Δ΄, Βυζάντιον-Συμπληρώματα,  Πελοποννησιακά, Παράρτημα 27 (2007), 385-410
• Θυρεάτις Γη ( Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία ) Ιωάννης Κουσκουνάς – Κυριάκος Χασαπογιάννης -Ιωάννης Κακαβούλιας. 1981
• Διονύσιος Κόκκινος .  Η Ελληνική Επανάστασις^[   H «Διακήρυξη της Β΄ των Ελλήνων Συνελεύσεως» σελ 475-476
• Θανάση Π. Κωστάκη: Σύντομη γραμματική της Τσακώνικης Διαλέκτου (BT),1951

• Νικολάου Ι. Φλούδα – Θυρεατικά, τόμοι Α’, Β’, Γ’, Αθήνα 1981/2/3
• Νικολάου Ι. Φλούδα –Διακοσιαετηρίς Σχολής Αγίου Ιωάννου Άστρους Κυνουρίας, Αθήνα 1965
•  Ιωάννη Μ. Αρβανίτη – Από τις Πηγές του Λαού μας, τόμος A,Β, Αθήνα 1988
• Ιωάννη Μ. Αρβανίτη-Η Επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας στον Άγιο Ιωάνη (Αγιάννη) Β.Κυνουρίας -20 Αυγουστου εως 1 Οκτωβριου 1822
• Σμαράγδης Ι. Αρβανίτη – Οι σχολές του Δημητρίου Καρυτσιώτη στον Άγιο Ιωάννη και το Άστρος Θυρέας – Κυνουρίας κατά τα προεπαναστικά χρόνια έως την απελευθέρωση, Εταιρία Πελοποννησιακών Σπουδών, Αθήνα 2001
• Εστέλλα, κάστρο – mobileContent – eCastles (culture.gr)
• Κάστρο Εστέλλα – Ελληνικά Κάστρα – Kastra.eu
• Παράλιο Άστρος – mobileContent – eCastles (culture.gr)
• Κάστρο Παράλιου Άστρους – Ελληνικά Κάστρα – Kastra.eu
• Κάστρο Εστέλλα στον Άγιο Ιωάννη (Αγιάννη) Κυνουρίας
•  Ιστορία του Δήμου Βόρειας Κυνουρίας  – astrosgr.com
• Άστρος Κυνουρίας : Ιστορική αναδρομή – astrosgr.com
•  

Ιστορία του Άστρους και του Αγιάννη του Άστρους Κυνουρίας, διαλεκτά κείμενα

astrosgr.com – Γιάννης Κουρόγιωργας

Πίσω στην Αρχική σελίδα

astrosgr.com “Αφιερώνεται στη Θυρεάτιδα Γή.

astrosgr.com/en Dedicated to Thyreatis Land.”

#astrosgrcom