Μάϊος 8,2023
Έμε νιουρίζουντε ότσι όταν σ’ έμε γράφουντε σ’ έμε μαθέντε>Γνωρίζουμε ότι όταν τα γράφουμε τα μαθαίνουμε.
Aπό
Σωτήρης Λυσικάτος ,Τσακώνικο Ανθολόγιο Tόμος Θ ,Αρχείον Τσακωνιάς ,2006
Α γρούσσα νάμου ένι πρεσού παλιά.Τα χαρκία είνι αούντα ότσι ταν αρχαία Σπάρκη α γρουσσα σου (τα Δωρικά) έκι διαφορεκικά από ταν άβα Ελλάδα.(π.χ. οι άλοι ήγκι αούντε: η μήτηρ, ενώ τα Σπάρκη ένι αούντε: α μάτηρ = α μάτη). Από έτανι τα γρούσσα ένι έχα του σίντε σι α γρούσσα ναμου , τα Τσακώνικα.
Σάμερε τα Τσακώνικα σ΄έμε ξέρουντε: τον Άγιε Λίδη ,τα Βατσίνα, ταν Πραματευτά, το Μέανε, τα Σαπουνατσέϊκα,τον Τυρέ ,τον ‘Αγιε Αντρία ,τον Πραστέ, ταν Καστάνιτσα τσαι τα Σίταινα.
Ως το 1922 τα γρούσσα νάμου ν’ήγκι ξέρουντε σε δύου χωριαδάτζα ταν Προποντίδα: Βάτικα τσαι Χαβουτσί.’Ομε ξέρουντε ακριβώς εζακάϊ όρπα, αλλά σίγουρα ήνγκιαϊ ζατοί από τον τόπο νάμου. Μετά το 1922 εφύγκάϊ από όρπα τσαι εζακάϊ ταν Κοζάνη (Σέρβια) τσαι ταν Καστοριά(Χιονάτο).’Ορπα π’ εζακάϊ ανακατούταϊ με τουρ άλοι του ντοκοι τς΄έτρου έχατε τα γρούσσα σου.Έδαρι είνι κάτσι λίγοι γεράδοι η είνι ξερούντε ακόνη τα γρούσσα .
Τα Τσακώνικα είνι λίγο διαφορεκικά από μέρι σε μέρι.Κανιά φορά οι γουναίτσε σ’ έινι αούντε λιγάτσι διαφορεκικά απο τουρ ατσοίποι (π.χ ατσοίποι: παρίου , γουναίτσε: παζίου).Σε όα τα Τσακωνιά α γρούσσα ένι α ίδιε.Λιγάτσι διαφορεκικά ένι ταν Καστάνιτσα τσαι τα Σίταινα.(π.χ. ενεί έμε αούντε : έα να ντι αλήου. Τα Καστάνιτσα – Σίταινα να είνι αούντε : έλα να ντι λαλήου). Τα Τσακώνικα τα Προποντίδα είνι ακόνη πιο διαφορεκικά γιατσί ετέϊ ήγκι μακρία από τουρ άλοι πρεσσοί χρόνου.Παρά του διαφορέ α γρούσσα ένι νία. Τα Τσακώνικα.
Λεξιλόγιο
Γρούσσα>γλώσσα, χαρκία>βιβλία, άβα>άλλη,έτανι>εκείνη, σίντε>ρίζες ,όρπα>εκεί, ήγκϊαι ζατοί>είχαν παέι, εχάτε>χάθηκε, ατσοίποι(άτσωπο)>άντρες,παρίου>έρχομαι, να ντι αλήου> να σου πώ
Α
- Από κια ένι έχα του σίντε σι α γρούσσα νάμου?
- Σ΄ποίε χώρε σ είνι ξερουντε τα Τσακώνικα?
- Κια αλλιά σ΄ήγκι ξέρουντε ως το 1922
- Για τσί ένι πρέπουντα να ξέρουμε τα γρούσσα νάμου?
============================================
Η γλώσσα μας
Η γλώσσα μας είναι πολύ παλιά.Τα βιβλία λένε ότι στην αρχαία Σπάρτη η γλώσσα τους ( η Δωρική) ήταν διαφορετική από την άλλη Ελλάδα ( π.χ οι άλλοι λέγανε-η μήτηρ ενώ στη Σπάρτη λέγανε – α μάτηρ= α μάτη).Από εκείνη την γλώσσα είχε τις ρίζες της η γλώσσα μας ,τα Τσακώνικα.
Σήμερα τα Τσακώνικα τα ξέρουν : Στο Λεωνίδιο, την Βασκίνα, τον Παραματευτή, τα Μέλανα, Τα Σαπουνακέϊκα ,τον Τυρό,τον Άγιο Ανδρέα, τον Πραστό,την Καστάνισα και στη Σίταινα.
Ως το 1922 την γλώσσα μας την ξέρανε σε δύο χωριουδάκια στην Προποντίδα -Βατικα και Χαβουτσί.Δεν ξερουμε ακριβώς επήγαν εκεί , αλλα σίγουρα είχαν πάει από τον τόπο μας.Μετά το 1922 έφυγαν από εκεί και επήγαν στην Κοζάνη (Σέρβια) και στη Καστοριά (Χιονάτο).Εκει που επήγαν ανακατεύτηκαν με του αλλους τους ντόποιους και έτσι χάθηκε η γλωσσα τους.Εδώ κάθονται λίγοι γέροι και ξέρουν ακόμη την γλώσσα
Τα Τσακώνικα είναι λίγο διαφορετικά από μερη σε μέρη. Καμια φορά οι γυναίκες τα λένε λίγο διαφορετικα από τους άντρες (π.χ άντρες-παρίου=έρχομαι, γυναίκες -παζίου=’ερχομαι) Σε όλη την Τσακωνια η γλωσσα είναι η ιδια .Λίγο διαφορετικά είναι στην Καστάνισα και στη Σίταινα.(π.χ εμείς λέμε -εα να ντι αληου=έλα να σου πω.Στη Καστανισα -Σίταινα να λένε- έλα να ντι λαλήου=έλα να σου πώ).Τα Τσακώνικα στην Προποντίδα είναι ακόμα πιο διαφορετικά γιατί ήταν μακριά από τους άλλους πολλά χρόνια. Παρά τις διαφορές η γλώσσα είναι μία, τα Τσακώνικα.
Α
- 1.Από κια ένι έχα του σίντε σι α γρούσσα νάμου?
- Από που είχε τις ρίζες της η γλωσσα μας?
- Α γρούσσα νάμου ένι έχα του σιντε σι από ταν Δωρικά γρούσσα
- Η γώσσα μας είχε τις ρίζες της από την Δωρική γλώσσα.
- 2.Σ΄ποίε χώρε σ είνι ξέρουντε τα Τσακώνικα?
- Σε ποιά χωριά τα ξέρουν τα Τσακώνικα?
- Τα Τσακώνικα σ΄είνι ξέρουντε , τον Αγιε Λίδη,τα Βατσίνα, ταν Πραματευτά, το Μέανε, τα Σαπουνατσέϊκα,τον Τυρέ ,τον ‘Αγιε Αντρία ,τον Πραστέ, ταν Καστάνιτσα τσαι τα Σίταινα
- Τα Τσακώνικα τα ξέρουν : Στο Λεωνίδιο, την Βασκίνα, τον Παραματευτή, τα Μέλανα, Τα Σαπουνακέϊκα ,τον Τυρό,τον Άγιο Ανδρέα, τον Πραστό,την Καστάνισα και στη Σίταινα.
- 3.Κια αλλιά σ΄ήγκι ξέρουντε ως το 1922?
- Που αλλού τα ξέρανε ως το 1922?
- Ως το 1922 τα γρούσσα νάμου σ΄ήγκι ξέρουντε σε δύου χωριαδάτζα ταν Προποντίδα, Βάτικα τσαι Χαβουτσί.
- Ως το 1922 την γλώσσα μας την ξέρανε σε δύο χωριουδάκια στην Προποντίδα -Βατικα και Χαβουτσί.
- 4.Για τσί ένι πρέπουντα να ξέρουμε τα γρούσσα νάμου?
- Γιατί πρέπει να ξέρουμε την γλώσσα μας?
- Για να έμε νιουρίζουντε ταν ιστορία τσαι του σίντε νάμου.
- Για να γνωρίζουμε την ιστορία και τις ρίζες μας.
Περίληψα τα Τσακώνικα
Α γρούσσα νάμου ένι πρεσού παλιά ,ένι έχα του σίντε σι από ταν αρχαία Δωρικά. Σάμερε τα Τσακώνικα σ΄είνι αουντε ταν Τσακωνιά : τον Άγιε Λίδη , το Μέανε, τον Τυρέ ,τον ‘Αγιε Αντρία η Γιαλέ,τον Πραστέ, τα Γαστάνιτσα τσαι τα Σίκαινα. Ως το 1922 τα γρούσσα νάμου ν’ήγκιαϊ ξέρουντε σε δύου χωριαδάτζα ταν Προποντίδα: Βάτικα τσαι Χαβουτσί. Μετά το 1922 εφύγκάϊ από όρπα τσαι εζακάϊ ταν Κοζάνη (Σέρβια) τσαι ταν Καστοριά(Χιονάτο) τσαι όρπα α γρούσσα εχάτε.
Οι γουναίτσε σ’ έινι αούντε λιγάτσι διαφορεκικά από τουρ ατσοίποι τσαι το ίδιο όταν οι ατσοίποι είνι αούντε του γουναίτσε π.χ Α- τσ έσ ποίου , Θ-τσ΄ εσ’ ποία, Α-παρίου , Θ- παζίου) Τα Τσακώνικα είνι λίγο διαφορεκικά από μέρι σε μέρι.
Οι γλωσσολόγοι είνι αούντε για τσει διάλεκτοι. Βόρειο Τομέα ( ΚΣ-Γαστάνιστα ,Σίκαινα), Νότιο Τομέα (ΛΜΤΠ -Λεωνίδιο, Μέλανα,Τυρός.Πραστός τσαι Άγιε Αντρία ) τσαι Προποντίδα Παρά του διαφορέ α γρούσσα ένι νία. Τα Τσακώνικα.
(Η τσακώνικη διάλεκτος έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των υπό εξαφάνιση γλωσσών της UNESCO και αναγνωρίζεται ως πολιτισμικό κατόρθωμα και ανεπανάληπτος θησαυρός πολιτισμού. )
Α τσακώνικο διάλεκτο ένι τάσου του γρούσσε π’ είνι κοντούκουντε να χαθούνι τσαι ένι αναγνωριστά από ταν UNESCO σαν μνημείο του πολικισμού π’ ένι δύσκολε θησαυρέ για να σουθεί.
UNESCO ένι έχα τα γρουσσα νάμου τον κατάλογο για γρούσσε να χαθού τσαι ν’ ένι έχα νιουριστέ ως ανόρκιστε μνημείο πολικισμέ.
=========================================—===========
Σημειώσεις και ασκήσεις
- Διάβασμα το κείμενο 2-3 φορές, μετάφραση λέξη λέξη στα Ελληνικά, και ασκήσεις στα Ελληνικά και Τσακώνικα.
- Το κείμενο του βιβλίου βάζει το μαθητή σιγά σιγά στα μέρη του λόγου κι έτσι κατανοεί τη γραμματική, ώστε να καταλάβει πως χρησιμοποιούνται.
- Το κείμενο χρειάζεται αρκετές φορές διάβασμα και επειδή είναι εύκολο στη μετάφραση , δεν σημαίνει ότι κατανοήθηκαν τα μέρη του λόγου , για να χρησιμοποιούνται σε μια φράση της καθημερινότητας από τα ελληνικά στα τσακώνικα.
- Στο μάθημα θα καταλάβουμε όταν θα μπορέσουμε να συνθέτουμε προτάσεις .Να μπορούμε αυτό που σκεπτόμαστε στα ελληνικά να το πούμε στα τσακώνικα.
Α γρούσσα νάμου του ρήματα του κειμένου.
- Ένι> είναι (ένι>είμαι)
- είνι αούντα> λένε (ένι αού>λεω)
- έκι >ήταν (ένι>είμαι)
- ήγκι αούντε>λέγανε (ένι αού>λεω)
- ένι αούντε> λέγαμε (ένι αού>λεω)
- ένι έχα >είχε (ένι έχου)
- σ΄έμε ξέρουντε>τα ξερουμε (ξέρου>ξέρω)
- ν’ήγκι ξέρουντε>την ξέρανε(ξέρου>ξέρω)
- ’Ομε ξέρουντε> δεν ξέρουμε (ξέρου>ξέρω)
- Εζακάϊ>επήγαν (έγγου>πηγαίνω)
- ήνγκιαϊ ζατοί>ειχαν πάει (έγγου>πηγαίνω)
- εφύγκάϊ >εφυγαν (ένι φύου>φεύγω)
- εζακάϊ > έπηγαν(έγγου>πηγαίνω)
- εζακάϊ> έπηγαν(έγγου>πηγαίνω)
- Ανακατούταϊ>ανακατεύτηκαν (ανακατέβου>ανακατέβω)
- Έχατε> χάθηκε (ενι χανούμενε>χάνομαι)
- είνι >είναι (ένι>είμαι)
- είνι ξερούντε >ξέρουν (ξέρου>ξέρω)
- είνι >ειναι (ένι>είμαι)
- έινι αούντε >λένε
- παρίου >έρχομαι (παρίου> έρχομαι)
- παρίου>έρχομαι . (παρίου> έρχομαι)
- ένι >είναι(ένι>είμαι)
- ένι>είναι(ένι>είμαι)
- έμε αούντε >λέμε
- έα> έλα (παρίου> έρχομαι)
- να ντι αλήου<να το πω
- να είνι αούντε >να λένε
- έλα >έλα (παρίου> έρχομαι)
- να ντι λαλήου> να σου πω
- είνι >είναι (ένι>είμαι)
- ήγκι >ήταν (ένι>είμαι)
- ένι >είναι (ένι>είμαι)
Πηγές
astrosgr.com - Το Ιστορικόν Άστρος Κυνουρίας 