ΥΑ ΥΠΠΕ/Β1/Φ30/10291/206/18-3-1982 – ΦΕΚ 148/Β/5-4-1982
Τίτλος ΦΕΚ Χαρακτηρισμός του Ιερού Ναού του Αγ. Γεωργίου στον οικισμό Αγ. Ιωάννης Ν. Αρκαδίας ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου.
Κείμενο
“Χαρακτηρίζουμε τον Ιερό Nαό του Aγίου Γεωργίου που βρίσκεται στον οικισμό Άγιος Iωάννης της επαρχίας Κυνουρίας του Nομού Aρκαδίας, ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με ζώνη προστασίας 10 μ. γύρω του. O ναός, που τοποθετείται στους μεταβυζαντινούς χρόνους, είναι σταυροειδής με πλάγιους χορούς αγιορείτικου τύπου, με οκταγωνικό τρούλο και μεταγενέστερο νάρθηκα στα δυτικά. Στο εσωτερικό του διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών. Tο δάπεδό του είναι στρωμένο με πλάκες από σμάλτο, πολλές από τις οποίες φέρουν ανάγλυφες παραστάσεις”.
KN 5351/1932
Τα χωριά του Πάρνωνα εκχριστιανίστηκαν περίπου τον 9ον αιώνα και από υπερβολικό σεβασμό πολλά πρόσθεσαν την λέξη Άγιος στο όνομα τους , όπως Άγιος Ιωάννης ,Άγιος Πέτρος, Άγιος Νικόλαος ,Άγιος Ανδρέας ,Άγιος Βασίλειος,¨Άγιοι Ασώματοι,Άγιος Πανελεήμονας, Άγια Σοφιά ,Άγιος Γεώργιος, Κοσμάς και γέμισαν το τόπο με εκκλησίες και μοναστήρια. Επίσης ονόμασαν «άγιες» πολλές τοποθεσίες .Για το λόγο αυτό ο Πάρνωνας ονομάστηκε και το «Άγιον Όρος» της Νότιας Ελλάδας.
Ο Άγιος Ιωάννης (Αγιάννης) πριν την επανάσταση του 1821 είχε συνολικά 16 εκκλησίες μαζί με τα γύρω από το χωριό εξωκλήσια , αυτό λέει κάτι για το σεβασμό των κατοίκων και την ακμή του χωριού για πολλά χρόνια.
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι ένας μεταβυζαντινός ναός που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Αγιάννη, με την μεγάλη πλατάνα. Ο ναός εορτάζει κάθε χρόνο στις 23 Απριλίου στην εορτή του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου ή την Δευτέρα του Πάσχα (αν το Πάσχα πέφτει μετά την 23η Απριλίου).
Το 1982 ο ναός ορίστηκε με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας και Επιστημών ως <<Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο>>, ενώ χαρακτηρίστηκε ως <<Μεταβυζαντινό μνημείο>>.
Σύμφωνα με πολλούς ερευνητές ο ναός του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε κατά τον 14ο – 15ο αιώνα, είναι δηλαδή σύγχρονος ή λίγο παλαιότερος από τον ναό του Προδρόμου. Παρόλα αυτά κάποιοι άλλοι θεωρούν τον ναό πολύ παλαιότερο, λόγω της τεχνοτροπίας των αγιογραφιών στο εσωτερικό του.
Ο ναός ήταν αρχικά ξωκλήσι του χωριού , το χωριό ήταν για πολλά χρόνια χαμηλότερα, στο Σουληνάρι και στον Πρόδρομο. Τα σπίτια του Αγιάννη άρχισαν δειλά να ανηφορίζουν στο Σαραντάψυχο προς το ναό του Αγίου Γεωργίου περίπου πριν 250 χρόνια και περισσότερα μετά το 1940 με το άνοιγμα του αυτοκινητόδρομου Άστρους -Τρίπολης.
Ο Αγιάννης ήταν η πρωτεύουσα της Ελλάδος της Προσωρινής Κυβέρνησης της Επανάστασης, από τις 15 Αυγούστου μέχρι την 1 Οκτωβρίου και “ η γειτονιά Σουληνάρι ήταν η μητρόπολη του Αγιάννη”.
Ο ναός του Αγίου Βασιλείου ήταν ένας μεγάλος ναός ο οποίος βρισκόταν στο κάτω μέρος του χωριού και συγκεκριμένα στη θέση Ματθαίου και κοντά στην πηγή Σουληνάρι. Ο ναός, ο οποίος αποτέλεσε την μητρόπολη του ναού, καταστράφηκε ολοσχερώς το 1826 και στη θέση του σήμερα έχει στηθεί ένα λιτό προσκυνητάρι…..“Ο ναός μαζί με την γύρω περιοχή του αποτελούσαν τη μητρόπολη του χωριού, καθώς βλέπουμε ότι στη γύρω περιοχή υπάρχουν πολλά αρχοντικά σημαντικών Αγιαννιτών (όπως του Πέρρου, του Σαρηγιάννη, του Ματθαίου κ.α. (των αδερφών Ζαφειροπουλαίων) ) και διάφορες εκκλησίες (Άγιος Ευστράτιος και Άγιος Πέτρος)”
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου πυρπολήθηκε δύο φορές από τους Τούρκους κατακτητές το 1687 και το 1826 και επέζησε λόγω της πέτρινης κατασκευής του ,αντίθετα με τους άλλους ναούς του Αγιάννη που κατεστράφηκαν ολοσχερώς από τον Ιμπραήμ το 1826.(Άγιος Βασίλειος, Άγιος Ευστράτιος και Άγιος Πέτρος).
«Τον Μάρτιο του 1687 ο Άγιος Ιωάννης πυρπολείται από τους Οθωμανούς, μαζί με πολλά γειτονικά χωριά όπως η Μελιγού, η Καστάνιτσα, το Κορακοβούνικαι ο Πραστός. Το γεγονός αυτό πληροφορούμαστε από το εξής απόσπασμα: <<Eῖς δέ τούς 1687 μήναν Μάρτιον, ἢλθεν ὀ Μεϊμέτ πασάς διά προσταγής τοῦ σερασκέρη Ἱσμαῆλ πασά ὄπου εὐρίσκετον εἶς την Πάτραν, εἶς ταῖς Τσακωνίαις και μή θέλοντας τά χωρία να τόν προσκυνήσουν, ἐσκλάβωσεν και ἐκαψεν τόν Ἂγιον Ἱωάννην, την Μελιγκοῦ, την Καστάνιτζαν, Κορακοβούνη και Πραστόν, και ἒγινε μεγάλη ζημία τῶν χριστιανῶν>>»
Ο ναός έχει στο εσωτερικό του συνολικά 142 αξιοθαύμαστα εικονογραφήματα ,που κυρίως στα χαμηλότερα οι άγιοι «τυφλώθηκαν» από τα σπαθιά και το μίσος του Ιμπραήμ το 1826. Οι τοιχογραφίες είναι πιθανόν έργα του Αγιαννίτη ιερέα και ζωγράφου Γεωργίου Κουλιδά.
Κοντά στον Αηγιώργη στην κεντρική πλατεία βρίσκεται δίωροφο μακρόστενο οίκημα, με πολεμίστρες, το οποίο, κατά την παράδοση, χρησιμοποιήθηκε ως «Κυβερνείο» για την εγκατάσταση της Επαναστατικής Κυβέρνησης, από 22 Αυγούστου έως 1 Οκτωβρίου 1822. Το χρονικό αυτό διάστημα βεβαιώνεται και από τα Αρχεία των Λαζάρου και Γεωργίου Κουντουριώτη (τ. Α΄, σ. 92 κ.εξ.).
Στη κεντρική πλατεία δίπλα από το ναό για τουλάχιστον τριακόσια χρόνια εγίνοντο τις γιορτές «τρικούβερτα» πανηγύρια και ατέλειωτοι μεγάλοι χοροί με πολλές σειρές «από όλο το χωριό» .Η γιορτή του Αηγιώργη στον Αγιάννη ήταν σπουδαίο πανηγύρι της περιοχής . Οι νέοι στολισμένοι με τα «καλά τους» έφιπποι στα επίσης στολισμένα άλογα τους με τα χρωματιστά κομπολόγια και τις «μαντανίες» γύριζαν τον Αηγιώργη τρεις φορές καμαρώνοντας και λοξοκοιτώντας τις κοπελιές τους και μετά έφευγαν τρέχοντας επιδεικτικά με καμάρι μέχρι του Λαϊνά , για να γυρίσουν πάλι αργότερα αυτή τη φορά πολύ σιγά ακόμα έφιπποι για να επιβεβαιώσουν ότι τους πρόσεξαν όλες και όλοι.
Οι γυναίκες κυρίως οι νέες στολισμένες με τα καλά τους και άλλοι άρχισαν χορεύοντας πηδηκτά , σαν απόγονοι του Παιάνα και του Διόνυσου, σε μεγάλη σειρά τραγουδώντας το διθύραμβο «της Λάμπρως το τραγούδι» επίσης καμαρώνοντας επιδεικτικά « να γυρίζουν το Αηγιώργη» και στο τέλος να αρχίζει ο μεγάλος χορός στη πλατεία , «που χόρευε όλο το χωριό» και ο μπάρμπα Πάνος Κατσιανός με το κλαρίνο , παρώτρυνε έξυπνα με το «αέρα τους πουλάμε» τους άλλους οργανοπαίκτες να παίξουν ασταμάτητα για «να χορέψει ο κόσμος».
«Σαράντα δυό κλεφτόπουλα την Λάμπρω κυνηγάνε
και η Λάμπρω από το φόβο της τ’Αηγιώργη πάει κα τάζει.
Άγιε μου Γιώργη, γλίτω με οχ τουν Κλεφτών τα χέρια.
Να φέρνω λίτρες το κερί κι οκάδες το λιβάνι
με τα βουβαλοτόμαρα να κουβαλάω το λάδι»
Από τις τρεις πλευρές του ναού υπάρχει το φημισμένο «πεζούλι» που εκάθοντο πριν τις καρέκλες «οι άντρες», όταν πήγαιναν στην πλατεία για διασκέδαση και κουτσομπολιό. Στο «πεζούλι» η “Συγλητικό” του Αηγιώργη συνεδρίαζαν οι άρχοντες του χωριού για πολλά χρόνια και το 1822 οι αξιωματούχοι της προσωρινής Κυβέρνησης της Ελλάδος . Αργότερα δίπλα στο «πεζούλι» κάτω από τις μουριές και κάτω απο την μεγάλη πλατάνα τα καλοκαίρια οι παραθεριστές «Αθηναίοι» Αγιαννίτες και οι «Τσιοπέλοι» από το Άστρος, με τα άσπρα πουκάμισα και τις μαγκούρες, στις καρέκλες του καφενείου «Το τρικ» έπαιζαν τάβλι, κολιτσίνα, δηλωτή, ξερή, πρέφα, κουμκάν και τετραγώνιζαν το κύκλο με ατέλειωτες «ιστορίες» όπως « θέλω την ίδια ρέγγα» και την «γίδα με το βιολί» στου Κατσούλη την μουριά. Την δεκαετία του 1950 το κουμκάν ήταν απαγορευμένο τυχερό χαρτοπαικτικό παιχνίδι ,αλλά ο Αγιάννης η το «μικρό Παρίσι» ήταν «ελεύθερη Ελλάδα» γιατί την αστυνομία είχε αντικαταστήσει ο αυτό κυρηγμένος με την προτροπή για πλάκα Αγιαννιτών «Αστυνόμος» Λουφολιάς με το δανεικό καπέλο χωροφύλακα χωρίς την κορόνα ,δεν υπήρχε αστυνομία στον Αγιάννη. Άλλωστε οι Αγιαννίτες μαθητές της σχολής Καρυτσιώτη ήταν αφορισμένοι για τις χαρτοπαικτικές τους ασχολίες από το 1824.
«Κατά τα έτη της Επαναστάσεως του 1821 η σχολή λειτουργούσε με δυσκολίες. Σύμφωνα με έγγραφο του εκπροσώπου του Υπουργείου Θρησκείας την 20η Ιουλίου 1824, οι μαθητές της Σχολής «ἀντί νά καταγίνονται εῖς τήν σπουδήν τῶν μαθημάτων….καταγίνονται ἀπό τήν αὐγήν ἒως τό ἒσπερας καθ’ ἐκάστην μέραν εῖς τό νά παίζουν χαρτιά….ταῦτα πληροφορηθέν τό Ὑπουργεῖον τοῦτο ἐταράχθη και ἐφριξεν !». Έτσι, το Υπουργείο, μαθαίνοντας για την κατάσταση της Σχολής, εξέδωσε έναν αφορισμό προς τους μαθητές.
Μια και αναφέραμε μαγκούρες και άσπρα πουκάμισα παραπάνω ας διευκρινίσουμε. Στο ¨μικρό Παρίσι» η Αγιάννη την δεκαετία του 1960 ερχόντουσαν πολλοί «Αθηναίοι» Αγιαννίτες και οι Αστρινοί «τσιοπέλοι» για να παραθερίσουν. Επίσης οι Αγιαννίτες είχαν για εκατοντάδες χρόνια μεράκι με τα γράμματα και πολλοί νέοι ήταν σπουδασμένοι και επίσης έρχοντο για να παραθερίσουν στο «μικρό Παρίσι». Σχεδόν όλοι φορούσαν άσπρα πουκάμισα και οι περισσότεροι είχαν μαγκούρες « δήθεν να παριστάνουν τους χωρικούς» με τις κλίτσες . Ο γραφικός «τρελλός του χωριού» και «αστυνόμος» Λουφολιάς τους αποκαλούσε μεταξύ άλλων ασπροπουκαμισάκηδες . Τότε έλεγαν στο «μικρό Παρισι» για πλάκα χαρακτηριστικά , «αν πετάξεις μια μαγκούρα θα κτυπήσεις δέκα ασπροπουκαμισάκηδες δασκάλους».
Απέναντι από το Αηγιώργη βρίσκεται η μεγάλη πλατάνα που είχε την μεγάλη ,καλήφωνη και πολύ δυνατή καμπάνα που καλούσε τους Αγιαννίτες στον Αηγιώργη εκατοντάδες χρόνια, που έσπασε περίεργα πρόσφατα .
Πηγές
ΟΙ φωτογραφίες από το Astros Kynouria News και Θυρεατις γη (βορεια κυνουρια
Ιωάννη Μ. Αρβανίτη – Από τις Πηγές του Λαού μας, τόμος A,Β,Αθήνα1985,1988
Σμαράγδης Ι. Αρβανίτη – Μελέτες Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης προς τιμήν της καθηγήτριας Ελένης Δεληγιάννη-Δωρή. Ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου στον Άγιο Ιωάννη Κυνουρίας συνοπτική παρουσίαση του μνημείου και του εικονογραφικού προγράμματος, Αθήνα 2010
Εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη – Άγιος Γεώργιος
http://5a.arch.ntua.gr/project/17166/18058
astrosgr.com 