Από το Αρχείο της Τσακωνιάς
O Τσακώνικος χορός είναι ένα μουσικοχορευτικό δρώμενο, που χαρακτηρίζεται από σπειροειδείς και φιδίσιους σχηματισμούς και αποτελεί στοιχείο-σύμβολο της πολιτισμικής ταυτότητας των Τσακώνων.
Είναι βαρύς και μεγαλοπρεπής χορός, που χαρακτηρίζεται από τους ντόπιους ως «ταπεινός», «σοβαρός», «αυστηρός», «λιτός» και «συγκρατημένος». Είναι ο χορός με τον οποίο κλείνουν τα γλέντια, είναι δηλαδή ο τελευταίος χορός, που χορεύεται από όλους με τη δέουσα μεγαλοπρέπεια και «ιερότητα», δημιουργώντας σε όλους συγκίνηση και δέος. Οι επιδεικτικές φιγούρες και, γενικά, η χορευτική υπερβολή είναι αποδοκιμαστέες, γιατί παραβιάζουν τους χορευτικούς κώδικες και τον αυστηρό, μυσταγωγικό και τελετουργικό χαρακτήρα του.
Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, που είναι πιασμένοι αγκαζέ, πολύ κοντά ο ένας με τον άλλον. Ο αριθμός των χορευτών μπορεί να ποικίλλει, αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι πάνω από δεκαπέντε, για να φανούν τα σχήματα του χορού. Ο πρωτοχορευτής/τρια οδηγεί την ομάδα γυρίζοντας το κυκλικό σχηματισμό σε σπειροειδείς και οφιοειδείς σχηματισμούς.
Το γεωγραφικό κριτήριο θα δώσει την ονομασία «Τσακώνικος» στο χορό, μια τάση που έχει μακρά παράδοση όσον αφορά το χορό στην Ελλάδα. Αυτό συνέβη όταν ξεχώρισε από το χορευτικό ρεπερτόριο της περιοχής , αποσπάστηκε από το τοπικό πλαίσιο και εντάχθηκε στο ρεπερτόριο των «εθνικών» χορών που διδάσκονταν στα Γυμνάσια της χώρας (Χείλαρη, 2009; 2012). Παλαιότερα και στην Τσακωνιά το τραγούδι έδινε την ονομασία στον χορό, με πιο συνηθισμένο το «Κινήσαν τα…» (από το τραγούδι «Κινήσαν τα τσανόπουλα και όλα τα τσακωνόπουλα»).
Από το πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό που αφορά τον Τσακώνικο χορό προκύπτει ότι οι περισσότεροι μελετητές έχουν εστιάσει το ενδιαφέρον τους στην αρχαιοελληνική προέλευση του χορού και στη διατήρησή του μέχρι σήμερα. Ο Τσακώνικος χορός συνδυάζει αρκετά από τα στοιχεία που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την «αύρα της καταγωγής» και τη σύνδεση με το αρχαιοελληνικό παρελθόν. Η σχετική επιλογή στηριζόταν σε μορφικά χαρακτηριστικά, τα οποία μπορούσαν να συγκριθούν με αντίστοιχα αποσπασματικά ντοκουμέντα φιλολογικών ή άλλων αρχαιοελληνικών πηγών.
Οι «λαβυρινθιακοί σχηματισμοί» του χορού, δηλ. τα σχήματα που κάνει ο χορός στον χώρο, και ο αρχαιοελληνικός παιωνικός του ρυθμός των 5/4 και 5/8, σε συνδυασμό με το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα (τσακώνικη διάλεκτο), κρίθηκαν από τους μελετητές ως επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για τον χαρακτηρισμό του ως «αρχαίου ελληνικού χορού». Οι ντόπιοι διανοούμενοι ήταν αρχικά αυτοί που ξεχώρισαν τον Τσακώνικο χορό, με βάση τον ρυθμό και τους σχηματισμούς του, αποσπώντας τον από τον τόπο του και προσδίδοντάς του την αίγλη της καταγωγής από την αρχαιότητα.
Εκδοχές προέλευσης του Τσακώνικου χορού
Κατά καιρούς δόθηκαν διάφορες εκδοχές προέλευσης του Τσακώνικου χορού. Όπως:
α) ότι ο Τσκώνικος χορός είναι ο «γέρανος», ο χορός που χόρεψε ο Θησέας στη Δήλο και αναπαριστά την είσοδο και την έξοδο του από το λαβύρινθο (Σακελλαρίου 1940; Παπαχρήστου 1979(1960); Μπίκος 1969; Δήμας 1980; Ρούμπης 1990; Λυκεσάς 1993; Στράτου 1979, Συμεωνίδου- Χείλαρη 2002 )
β) ότι πρόκειται για «κλειδωτό» χορό του γάμου (Κουσιάδης 1950-1951)
γ) ότι ο χορός είναι «πυρρίχιος», πολεμικός χορός (Σαρρής 1956; Μερικάκης 1969)
δ) ότι είναι πανάρχαιος λατρευτικός χορός σε απολλώνειο ρυθμό 5/4 και 5/8, δηλ. παιάνας (Μουτσόπουλος 1957; Τυροβολά, 2003), που παριστάνει ορχηστρικά την πάλη του Απόλλωνα με τον Πύθωνα (Καράς 1996) ή «Ιερό λατρευτικό χορό», κατά τους Φ. Μπεκύρο & Ε. Τσαγγούρη (1996: 13), που χορογραφικά αναπαριστά την κίνηση του φιδιού (ό,π. σ.17-18). Ο Χ. Πετάκος επιπρόσθετα θεωρεί ότι ο χορός αρχικά ξεκίνησε ως «γήτεμα», ως μιμητική και μαγική πράξη, που αναπαριστά και μιμείται τις κινήσεις του φιδιού (Πετάκος, 2003, σ. 14, σ.54-55)
ε) ότι πρόκειται για δίδυμο αδελφό χορό με τον χορό των Καρυάτιδων του αρχαίου λακωνικού Όρμου (Χούπης 1990).
Σχήματα του Τσακώνικου χορού
Τραγούδια του Τσακώνικου χορού
Σήμερα χορεύεται με τα τραγούδια: «Σου΄πα μάνα πάντρεψέ με…», «Κινήσαν τα τσανόπουλα…», «Μαντάς», «Μπιρμπιλομάτα», «Σήμερις βγήκα να χαρώ…», «Απατζά το Μαρασία…» (δηλ. απέναντι στο Μαραθιά). Παλαιότερα συναντούσαμε και άλλα τραγούδια, όπως: «Στάζουν τα κεραμίδια σου…», «Κάτω στο άγιο περιβόλι…», «Αμπέλι μου πλατύφυλλο…»,«Φέγκη θα ζάου να παντρευτού…» . Σύμφωνα με ντόπιους πληροφορητές τα τραγούδια που συνόδευαν τον πολύ αγαπητό σε αυτούς «Τσακώνικο» χορό τραγουδιόνταν στην τσακώνικη διάλεκτο αλλά με την πάροδο του χρόνου και την εισαγωγή νεόκοπων τραγουδιών αυτά ξεχάστηκαν.
Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι ο «Τσακώνικος» χορός συνδέθηκε με το τραγούδι «Σου ’πα μάνα, πάντρεψέ με σπιτονοικοκύρεψέ με, και στα ξένα μη με δώσεις, μάνα θα το μετανιώσεις…». Βεβαίως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να είναι τυχαίο μιας και το περιεχόμενο του συγκεκριμένου τραγουδιού παραπέμπει στο ξενιτεμό και τον αποχωρισμό της κόρης από τη μάνα και τον τόπο της (Χείλαρη 2015). Είναι δεδομένο ότι η ξενιτιά είχε σφραγίσει την Τσακωνιά όχι μόνο κατά τον 19ο αιώνα, με την μετάβαση για μια καλύτερη τύχη στην Αμερική, αλλά ιστορικές πηγές αναφέρουν μετοικεσίες Τσακώνων στην Κωνσταντινούπολη ακόμα και από τους μεσαιωνικούς χρόνους.
Συμβολικές διστάσεις του Τσακώνικου χορού
Με βάση το γεγονός ότι τα σύμβολα παραπέμπουν σε ερμηνείες δόθηκαν οι διάφορες ερμηνευτικές εκδοχές. Επικεντρώνοντας στο τοπικό πλαίσιο στις ασύνειδες και συνειδητές εκφάνσεις της παράδοσης του Λεωνιδίου διαπιστώνεται ότι το φίδι κατείχε σημαντική θέση (Hilari – Zografou 2017). Η εικόνα αυτή ενισχύεται από τον σχηματισμό της σπείρας.
Έτσι εικάζεται ότι ο Τσακώνικος χορός ξεκίνησε ως μαγικοθρησκευτική τελετουργία, όπου οι πιστοί υμνούν τον θεό Απόλλωνα και κάνουν πρόκληση- πρόσκληση της παρουσίας του. Με το πέρασμα του χρόνου απέβαλλε πολλά από τα μαγικά του στοιχεία και μετασχηματίζεται σε σύμβολο ταυτότητας, που δηλώνει τη συνέχεια της κοινότητας, του κοινού «ανήκειν», της κοινής καταγωγής και της κοινής μοίρας.
Συμπερασματικά
Εν κατακλείδι, ο Τσακώνικος χορός συνιστά μια ζωντανή πραγματικότητα στις γιορτές και τις εκδηλώσεις της περιοχής. Είναι «ο δικό νάμου χορέ» (δηλ. ο δικός μας χορός), μια πολιτισμική έκφραση που ενισχύει τη βαθιά εδραιωμένη αίσθηση τοπικής ταυτότητας κάνοντας όλους εμάς τους Τσάκωνες περήφανους. Υπενθυμίζει στα μέλη της κοινότητας την κοινή κληρονομιά, την αίσθηση του «κοινού ανήκειν», της κοινής μνήμης και ταυτότητας. Είναι μάλιστα ο πρώτος χορός που εντάχθηκε το 2015 στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού –https://www.tsakonianarchives.gr/info/dance/embed/#?secret=9xTIq6l0I2
astrosgr.com 