6) Έπαυλη του Ηρώδη Αττικού

ΥΑ ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/3437/167/9-1-2012 – ΦΕΚ 35/ΑΑΠ/13-2-2012

Τίτλος ΦΕΚ Έγκριση κήρυξης – οριοθέτησης ως ενιαίου αρχαιολογικού χώρου του ρωμαϊκού συγκροτήματος – έπαυλης Ηρώδου του Αττικού στην Εύα (Λουκού) και του αρχαίου λατομείου πωρόλιθου στη θέση «Κουφογή», Δήμου Βόρειας Κυνουρίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου.

Κείμενο

Την έγκριση κήρυξης – οριοθέτησης ως ενιαίου αρχαιολογικού χώρου του ρωμαϊκού συγκροτήματος – έπαυλης Ηρώδου του Αττικού στην Εύα (Λουκού), που έχει ανασκαφεί στη θέση «Κολώνες» και του αρχαίου λατομείου πωρόλιθου στη θέση «Κουφογή», Δήμου Βόρειας Κυνουρίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου, για λόγους προστασίας και ανάδειξης των σημαντικών μνημείων του αρχαιολογικού χώρου. Εντός της οριοθέτησης συμπεριλαμβάνονται πλέον των προαναφερομένων μνημείων, η διατηρητέα Ι.Μ. Λουκούς με πλήθος αρχαίων εντοιχισμένων στο καθολικό της Μονής και διάσπαρτων στον αύλειο χώρο και το χώρο στάθμευσης αυτής, η δίτοξη υδατογέφυρα ρωμαϊκών χρόνων ΝΑ της Ι.Μ. Λουκούς, οι διάσπαρτες αρχαιότητες στη θέση «Μάνα του Νερού» και τα εντοπισμένα οικοδομικά κατάλοιπα στη θέση «Καλάμι». Ο αρχαιολογικός χώρος οριοθετείται με ενιαία πολυγωνική γραμμή που σημειώνεται με κόκκινο χρώμα στο συνημμένο τοπογραφικό διάγραμμα, που αποτελεί απόσπασμα του χάρτη της ΓΥΣ 1/5000 και ορίζεται από τα σημεία 1, 2, 3, …, 229, 1 του πίνακα συντεταγμένων, που συνοδεύει την παρούσα.

O Ρωμαίος Έπαρχος και συνεργάτης των Ρωμαίων κατακτητών υπήρξε ο πρώτος Έλληνας «ύπατος στρατηγός» (consul ordinarius), έφθασε στο σημείο να τροποποιήσει το όνομά του επί το λατινικότερον ,το νόμιμο όνομα είναι, και αυτό πρέπει να χρησιμοποιούμε δημόσια, Lucius Vibullius Hipparchus Tiberius Claudius Atticus Herodes (Λούκιος Βιβούλλιος Ίππαρχος Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης ).(101-177 μχ)

Στα Κάτω Δολιανά, κοντά στην ιστορική Μονή Λουκούς, περίπου 4 χλμ από το Άστρος ,είναι η Επαυλη του Ηρώδη του Αττικού , Έπαρχου των Ρωμαίων κατακτητών.

Ο χώρος θεωρείται ένα από τα σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία, όχι μόνο της Αρκαδίας, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, με πλούσια αρχιτεκτονικά, γλυπτά και ψηφιδωτά ευρήματα. Η Έπαυλη είναι ένα τεράστιο πολεοδομικό συγκρότημα που κτίστηκε σύμφωνα με τις αρχές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, περιλαμβάνει αίθριο, τεχνητή τάφρο-ποταμό, στοές με εκπληκτικά ψηφιδωτά δάπεδα, εξέδρα, μέγαρο και λουτρικό συγκρότημα. Μοιάζει αρκετά με τα κτίρια της βίλας του αυτοκράτορα Αδριανού στο Τίβολι της Ιταλίας.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συλλογή των γλυπτών του Ρωμαίου Έπαρχου και συνεργάτη των Ρωμαίων κατακτητών Ηρώδη Αττικού . Ο Αθηναίος μαικήνας διακόσμησε την έπαυλή του στην Εύα , Δολιανά Κυνουρίας (4 χλμ) , με μια πληθώρα έργων, που περιλάμβαναν τόσο πρωτότυπα γλυπτά των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, όσο και ρωμαϊκά αντίγραφα.

Όμως θέλουνε μα προσθέσουμε είχε κλέψει και την Λάκαινα έργα του Καλλιμάχου του 5ου αι. π.Χ κ από την Ακρόπολη των Αθηνών, που κάποτε ήταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους και την περιμένουμε υπομονετικά κάποτε να γυρίσει…. ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΤΑΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΕΛΓΙΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ….ΣΗΜΕΡΑ …και την περιμένουμε υπομονετικά κάποτε να γυρίσει….στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους ,όταν κάποτε τελειώσουν στα κρυφά οι πολλές … και άλλες… μελέτες…ΑΙΔΩΣ ΑΡΓΕΙΟΙ.

Από το καθηγητή αρχαιολογίας Παναγιώτη Φάκλαρη

ΕΚΤΌΣ ΑΠΟ ΔΙΑΡΠΑΓΗ ΓΛΥΠΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ «μέσα από τα ιερά τα ίδια η μέσα από τα νεκροταφεία των Αθηνών και από αλλού, δεν δίστασε να πάρει , να αρπάξει και τις στύλες των Μαραθωνομάχων που έπεσαν στο Μαραθώνα…. .. και όλα αυτά για να διακοσμήσει την έπαυλη κατά τα ρωμαϊκα πρότυπα , γιατί η ζωή του ήταν σύμφωνα με τα πρότυπα αυτά»

Στα σημαντικότερα εκθέματα συγκαταλέγονται:

– Επιτύμβια στήλη με παράσταση καθιστής γυναίκας και όρθιας κόρης. Αττικό έργο του 4ου αι. π.Χ. με μεταγενέστερες επεμβάσεις.
– Ακέφαλο άγαλμα Νηρηίδας. 5ος αι. π.Χ. Θεωρείται έργο του γλύπτη Ξάνθου.
– Αναθηματικό ανάγλυφο με παράσταση του Ερμή και των Νυμφών. Αρχαϊστικό έργο της εποχής του Αυγούστου που αντιγράφει πρώιμο κλασικό πρότυπο.
– Πορτραίτο του Ηρώδη Αττικού. 2ος αι. μ.Χ.
– Πορτραίτα του Αδριανού και αυτοκρατόρων της δυναστείας των Αντωνίνων, 2ος-3ος αι. μ.Χ.

Από το Δήμο μας

«Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία των Ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων βρίσκεται στην αρχαία κώμη της Κυνουρίας, Εύα, της οποίας σώζονται ελάχιστα λείψανα. Ο χώρος της Βίλας εκτείνεται σε 20χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, λίγο μετά το χωριό Κάτω Δολιανά και απέναντι από τη Μονή Λουκούς και αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη αρχικά του περιηγητή Leake και στη συνέχεια των αρχαιολόγων Θεόδωρου και Γεώργιου Σπυρόπουλου. Τελευταίο αρχαιολογικό εύρημα η στήλη με ονόματα πεσόντων Μαραθωνομάχων. Εύρημα που αποδεικνύει τη σχέση καταγωγής του Ηρώδη με το Μαραθώνα, αλλά και ότι επρόκειτο για δημιούργημα μεταγενέστερο δικό του. Ο Ηρώδης Αττικός ήταν φιλόσοφος, πολιτικός και λάτρης των έργων τέχνης και επέκτεινε τη βίλα του πατέρα του στην Εύα, με υδραγωγεία, λουτρά, αγάλματα. Η βίλα αποτελεί ύψιστο μνημείο της ηρωολατρείας των Αθηναίων ενώ βρίσκεται σε ένα ωραίο τοπίο, που διέθετε ευφορία εδάφους, είχε πολλά θηράματα και αποτέλεσε μουσείο της αρχαίας τέχνης. Η βίλα, δείγμα ξεχωριστής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, διαθέτει μεταξύ άλλων αίθριο, τεχνητή τάφρο- ποταμό, τρεις στοές, ψηφιδωτά δάπεδα, λουτρικό συγκρότημα και κίονες. Στο σχεδιασμό της Πολιτείας βρίσκεται η δημιουργία στεγάστρου για την προστασία των ευρημάτων.»

Από το «Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού, 2015. Οδηγός για την προστατευόμενη περιοχή όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού. Φύση, Πολιτισμός, Οικοτουρισμός. Άστρος Αρκαδίας».

«Έπαυλη Ηρώδη Αττικού“

Η Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού είναι ένα από τα σημαντικότερα και εντυπωσιακότερα μνημεία της Αρκαδίας. Βρίσκεται στο δρόμο μεταξύ Άστρους και Κάτω Δολιανών (Βλ. Ιερα Μονή Λουκούς, σελ. 180). Ο Ηρώδης ο Αττικός (103-179 μ.Χ.), καταγόμενος από το Μαραθώνα, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες των ρωμαϊκών χρόνων στην Ελλάδα. Ήταν γόνος του Αττικού Ιππάρχου, βαθύπλουτου Αθηναίου, κάτι που του έδωσε την ελευθερία να καλλιεργήσει μία πληθώρα ενδιαφερόντων και ταλέντων: έγινε ρήτορας, φιλόσοφος και πολιτικός, ενώ παράλληλα ως φανατικός συλλέκτης έργων τέχνης, δημιούργησε μία από τις πιο αξιοζήλευτες συλλογές της εποχής του σε σπάνια και αξιόλογα έργα. Από τον πατέρα του κληρονόμησε μία μικρή έπαυλη που βρισκόταν κοντά στην περιοχή της Μονής Λουκούς και αποφάσισε να την επεκτείνει, στεγάζοντας σε αυτήν την πλούσια συλλογή του και μετατρέποντάς την σε ένα είδος πολυτελούς μουσείου. Ο Ηρώδης, ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στην Ρώμη και την Αθήνα, εγκαταστάθηκε στην έπαυλη αυτή, εντυπωσιασμένος από την πλούσια ιστορία της περιοχής: ήταν το κατάλληλο μέρος για να στεγάσει την πλούσια συλλογή του, δημιουργώντας έτσι ένα είδος μουσείου αρχαίας τέχνης, που εντυπωσίαζε με την ποιότητά του. Η τοποθεσία της έπαυλης ήταν ήδη γνωστή από τον 19ο αιώνα, όταν την επισήμανε ο Άγγλος περιηγητής William Martin Leake. Στα μέσα του αιώνα επισκέφτηκε την περιοχή ο Ernst Gurtius, ο οποίος επισήμανε ότι τα ερείπια δεν ανήκαν σε οικισμό, αλλά σε κάποια έπαυλη. Ήδη τα αρχαιολογικά ευρήματα αφθονούσαν στην περιοχή, πράγμα που μαρτυρείται και από τους καλόγερους της παρακείμενης Μονής Λουκούς, οι οποίοι συνεχώς ανακάλυπταν αρχαιότητες κατά την καλλιέργεια της γης τους. Η ταύτιση της έπαυλης έγινε το 1906 μ.Χ. από τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Ρωμαίο, ενώ συστηματικές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1979 μ.Χ. από τον αρχαιολόγο Θεόδωρο Σπυρόπουλο ενώ η αποκατάσταση του μνημείου συνεχίζεται έως σήμερα. Τα ευρήματα που έχουν έλθει στο φως φυλάσσονται στα Αρχαιολογικά Μουσεία Τρίπολης και Άστρους.

Η έπαυλη του Ηρώδη Αττικού κάλυπτε μία τεράστια έκταση 20.000 τ.μ., η μεγαλύτερη έπαυλη στον ελλαδικό χώρο, χτισμένη κατά τα πρότυπα της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Περιλάμβανε μέγαρο, ένα τεράστιο αίθριο με στοές, λουτρικό συγκρότημα και ιερό. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως πράγματι επιβεβαιώνουν την παράδοση που ήθελε την έπαυλη αυτή ένα πραγματικό μουσείο. Πλήθος γλυπτών, επιγραφών και αρχιτεκτονικών μελών έχουν έλθει στο φως, τα εντυπωσιακότερα όλων, όμως, είναι τα ψηφιδωτά δάπεδα που βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορους χώρους της έπαυλης, με διακόσμηση, παραστάσεις και χρώματα που μαρτυρούν υψηλή τέχνη. Σήμερα έχει αποκαλυφθεί ένα αρκετά μεγάλο μέρος των ψηφιδωτών αυτών, ενδέχεται όμως μελλοντικές ανασκαφές να αποκαλύψουν ακόμη περισσότερα. Η έπαυλη αυτή δυστυχώς έχει υποστεί επανειλημμένες καταστροφές, είτε εξαιτίας φυσικών παραγόντων, είτε λόγω επιδρομών και βαρβαρικών επιθέσεων είτε, το χειρότερο, λόγω της ανθρώπινης αδιαφορίας. Η περίοδος των συστηματικών ανασκαφών ευτυχώς έδωσε τέλος στις ασύδοτες ενέργειες που λάμβαναν χώρα στην περιοχή.»