ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ30/9292/256/30-4-1980 – ΦΕΚ 470/Β/9-5-1980
Τίτλος ΦΕΚ Περί κηρύξεως ως διατηρητέας της I.Mονής Λουκούς, στο N. Aρκαδίας
Κείμενο
“Xαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας 200 μ. γύρω από αυτήν την I. Mονή Λουκούς που βρίσκεται δυτικά της Κοινότητας Άστρους, επαρχίας Κυνουρίας, Nομού Aρκαδίας, γιατί είναι αξιόλογο σύνολο διώροφων και τριώροφων κελιών με καθολικό στο κέντρο, το οποίο είναι σύνθετος τετρακιόνιος ναός του 17ου αι. με οκτάπλευρο τρούλο, κατάγραφος με τοιχογραφίες, πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και φορητές εικόνες του 17ου αι.”
KN 5351/1932
Από το «Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού, 2015. Οδηγός για την προστατευόμενη περιοχή όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού. Φύση, Πολιτισμός, Οικοτουρισμός. Άστρος Αρκαδίας
Η μονή Λουκούς είναι ένα από τα σπουδαιότερα ζωντανά μοναστήρια της Αρκαδίας. Βρίσκεται στο δρόμο μεταξύ Άστρους και Κάτω Δολιανών και απέχει από το Άστρος 4 χλμ. Βρίσκεται ανάμεσα στις πλαγιές των βουνών Ζάβιτσα, Παλαιοπαναγιά και Ελληνικό και είναι κτισμένη, επί παλαιοχριστιανικών λειψάνων, πλησίον του αρχαιολογικού χώρου της έπαυλης του Ηρώδη του Αττικού (Bλ. σελ. 205), ενώ απέναντί της κυλάει ο ποταμός Τάνος.
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα στην ευρύτερη περιοχή, η μονή φαίνεται να είναι κτισμένη κοντά ή στη θέση αρχαίων οικισμών. Εδώ επίσης ήταν το ιερό του Ασκληπιού και το θεραπευτήριο του Πολεμοκράτους. Τα διάφορα τμήματα αρχαιότερων κτισμάτων, αλλά και οι περιγραφές για αγάλματα ή αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στον χώρο της, βεβαιώνουν πως η Λουκού υπήρξε ο ιερός εκείνος τόπος, στον οποίο μπόρεσε να δημιουργηθεί θαυμάσια σύνθεση του αρχαίου ελληνικού και χριστιανικού πολιτισμού.
Για το όνομα Λουκού έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις. Σύμφωνα με τους, Α. Ορλάνδο και ο Γ. Σωτηρίου, πιθανώς να υπήρχαν πολλοί λύκοι στην περιοχή και αρχικά η μονή να ονομάστηκε «Λυκού». Σύμφωνα με τον Γ. Κωνσταντόπουλο, η ονομασία πιθανώς και να έχει προέλθει από τα «λούκια», δηλαδή τα διοχετευτικά αυλάκια που υπάρχουν στη μονή. Μία άλλη υπόθεση, καταγεγραμμένη σε κώδικα από τον ηγούμενο Ιωσήφ Κοράλλη, το τοπωνύμιο μπορεί να έχει λατινική καταγωγή από το «Lucus Feroniae»: το δάσος, όπου ήταν μέσα η έπαυλη του Ηρώδη. Δάσος γεμάτο θηράματα, πηγές, πλατάνια («Lucus» στα λατινικά σημαίνει ιερό δάσος, άλσος, δρυμός).
Η μονή επονομάζεται «της Λουκούς» τουλάχιστον από τις αρχές του 17ου αιώνα, βεβαιώνοντας την ύπαρξη της σταυροπηγιακής της ιδιότητας. Το έτος 1649 μ.Χ. καταγράφεται ως έτος αγιογράφησης του ναού, πιθανώς, σύμφωνα με τους μελετητές της. Άλλες σημαντικές για τη μονή ημερομηνίες είναι: το 1730 μ.Χ., όταν ο αββάς Fourmont καταστρέφει εκατοντάδες πολύτιμες μαρτυρίες, επιγραφές, αγάλματα, καθώς και έργα λόγου και τέχνης της μονής, για να έχει μόνο αυτός το προνόμιο της αντιγραφής τους! Το 1826 μ.Χ., ο Ιμπραήμ διατάσσει την αποτέφρωσή της και έτσι καταστρέφονται χρυσόβουλλα, βαρύτιμα κειμήλια και έγγραφα αξίας. Το καθολικό όμως διασώθηκε της καταστροφής, όπως επίσης το ξυλόγλυπτο τεμπλο και οι ιερές εικόνες, τα οποία φυγαδεύτηκαν από τους πατέρες της μονής. Το μοναστήρι της Λουκούς στη σύγχρονη μορφή του διατηρεί γενικά μία εντύπωση αρμονίας, γραφικότητας και ομορφιάς. Το μεγάλο παραλληλόγραμμο κτηριακό συγκρότημα, που περιβάλλει το καθολικό της Λουκούς, της προσδίδει φρουριακό χαρακτήρα. Στην αυλή του μοναστηριού υπάρχουν πολλά κιονόκρανα κορινθιακού και ιωνικού τύπου, μαρμάρινες βάσεις κιόνων και αμφικιόνων, επίκρανα παραστάδων, επιστύλια και κίονες. Άλλα αρχιτεκτονικά μέλη είναι εντοιχισμένα σαν διακοσμητικά στην εκκλησία, κυρίως στον ΝΑ κάθετο τοίχο και στα άλλα κτίσματα του μοναστηριού. Στις αρχές του 19ου αι. οι μοναχοί συγκέντρωσαν αρχαία γλυπτά και τα τοποθέτησαν στην αυλή του μοναστηριού, ενώ στη συνέχεια, τα σπουδαιότερα μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το 1977 η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία πραγματοποίησε ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή, με σημαντικά αποτελέσματα. Στον εσωτερικό περίβολο της μονής δεσπόζει το καθολικό, που φέρει κοσμημένες τις ΝΑ πλευρές, με παλαιοχριστιανικά και αρχαιοελληνικά αρχιτεκτονικά μέλη και παρατηρείται έντονη απομίμηση πλινθοπερίκλειστου χτισίματος. Πρόκειται για κομψοτέχνημα αρχιτεκτονικής και ναοδομίας. Είναι του τύπου τετρακιόνιου, σύνθετου εγγεγραμμένου σταυρού με οκταγωνικό τρούλο και διαθέτει τρεις τρίπλευρες αψίδες ιερού στην ανατολική πλευρά. Στο εσωτερικό του διακρίνεται το λεγόμενο τετρακάμαρο και τα τέσσερα γωνιαία μικρότερα διαμερίσματα που στεγάζονται με ασπίδες. Σύμφωνα με νεώτερες έρευνες τόσο του Μ. Χατζηδάκη όσο και του Χ. Μπούρα, το καθολικό της μονής ανήκει στους μεταβυζαντινούς ναούς κατά μίμηση βυζαντινών προτύπων. Το καθολικό είναι κατάγραφο εσωτερικά με τοιχογραφίες άγνωστου καλλιτέχνη, οι οποίες αν και φέρουν τα ίχνη της ιστορίας, όπως φθορές στα πρόσωπα των εικονιζόμενων αγίων, ωστόσο, στο μεγαλύτερο μέρος τους διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Η μονή διατηρεί πλούσια βιβλιοθήκη όπου φυλάσσονται επίσης χειρόγραφοι κώδικες και πατριαρχικά έγγραφα. Ένα από αυτά σε μεμβράνη είναι του Γρηγορίου Ε΄. Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Κυρίου και εορτάζει στις 6 Αυγούστου. Παλαιοχριστιανικός κιονίσκος τέμπλου (αριστερά της πόρτας)
astrosgr.com 