Κάρτες και εικόνες

ΚΕΙΜΕΝΑ # 4-1, 4 – 2 , 4-3, 4-4

Πίσω στην Αρχική σελίδα η  Οι Τσάκωνες y

ΕΙΜΕΝΑ # 4-1 Ο Χρόνος

Ο χρόνος έχει τέσσερις εποχές ,την άνοιξη, το καλοκαίρι, το φθινόπωρο και το χειμώνα.Την άνοιξη ο καιρός είναι καλός. Δεν κάνει ζέστη ούτε κρύο. Τα χωράφια είναι πράσινα. Η άνοιξη έχει τρείς μήνες : Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος.Οι μήνες του καλοκαιριού είναι: Θεριστής , Αλωνάρης και Αύγουστος. Τον λέμε Θεριστή γιατί τότε θερίζουμε τα χωράφια. Το Αλωνάρη αλωνίζουμε για να βγάλουμε τον καρπό της χρονιάς. Τον Αύγουστο γίνονται τα σταφύλια, τα σύκα και τα αχλάδια. Τα σχολεία είναι κλειστά και τα παιδιά βοηθούν τους γονείς τους. Το καλοκαίρι κάνει πολύ ζέστη και καθόμαστε στον ίσκιο η πηγαίνουμε στη θάλασσα.Οι μήνες του φθινόπωρου: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος και Νοέμβριος. Το Σεπτέμβριο ανοίγουν τα σχολεία μετά από το καθησιό του καλοκαιριού. Τον Οκτώβριο γιορτάζουν οι Δημήτρηδες .Με το Νοέμβριο έρχεται ο χειμώνας και τα κρύα.Από τον Δεκέμβριο έχουμε πολλές βροχές και χιόνια. Καθόμαστε στα σπίτια και ζεσταινόμαστε στη φωτιά. Έρχεται η γιορτή του Χριστού και παίρνουμε τα δώρα και καλούδια. Με τον Ιανουάριο έρχεται ο Άγιος Βασίλειος και ο νέος χρόνος .Ο άλλος μήνας του χειμώνα είναι ο Φεβρουάριος. Τον χειμώνα οι ημέρες είναι μεγάλες και οι νύκτες είναι μικρές

Λεξιλόγιο.Καιρός > τσαιρέΚρύο > κριάδαΧωράφια > χούρεΘερίζουμε > έμε σερίντουντεαλωνίζουμε > αωνούντεσταφύλια > βότσουσύκα > σούκααχλάδια > αχράεγονείς > γονίεπάμε > έμε έγκουντεέρχεται > ένι παρίνταζεσταινόμαστε > έμε σονισκούμενοιφωτιά > κάρανύκτες >νιούτεμεγάλες >ατσοίμικρές > μιτσοί===================================

ΚΕΙΜΕΝΑ 4-21) Ποιούς μήνες έχει η Άνοιξη?A Άνοιξη ένι έχα τσεϊ μήνε,Μάτζη,Απρίλη,Αμάη2) Γιατί τον λέμε Θεριστή?Ν’ ‘εμε αούντε Σερική γιατσί τότε έμε σερίντουντε το χούρε3) Τι κάνουμε τον Αλωνάρη?Τον Αλωνάρη έμε αωνούντε4) Πως είναι ο καιρός το καλοκαίρι?Το καουτσαίρι ένι ποία πρεσσού κάψα5) Πώς λέμε τον Σπεπτέμβριο?Έμε αούντε Σταυρέ6) Γιατί λέμε Άγιο Δημήτριο τον Οκτώβριο?Έμε αούντε έτσι γιατσί έμε έχου γιορτά του Άγιε Δημήτριο αυτέ το μήνε7) Πως ζεσταινόμαστε το χειμώνα?Έμε κασημένοι του τσέλε τσ’ ‘εμε αονισκουμένοι τα κάρα Πως είναι ο καιρός το χειμώνα?Ο τσαιρέ ένι κρυάδα9) Πως είναι ο καιρός το καλοκαίρι?Ο τσαιρέ ένι κάψα10) Ποιά εποχή σου αρέσει καλύτερα και γιατί?Ένι αρέσουντα το καουτσαίρι γιατσί έμε έγκου τα θάσσαΒ.Πως το λέμε στη γλώσσα μας?1) Ακόμα α ανοίτσαντε τα σκολεία.2) Α τηληόρασα επέτσε ότσι ταχία θα ρίξει χιόνε.3) Φέτος το χειμωνικό έβρεξε πρεσσού και έτσι θα έχουντε πολλέ ύε το καουτσαίρι.4) Μ’ χωράθια δεν έχουν πολλέ ύε.5) Ο μήνας καϊ θρέφει τους έντεκαΜάθε απέξω1) Η ξεραϊλα καλή είναι και το χαλάζι.2) Από Αύγουστο χειμώνα και από Μάρτιο καλοκαίρι.3) Αύγουστε καλέ μου μήνα να είσαι δύο φορές το χρόνο

,============================================

ΚΕΙΜΕΝΑ # 4-3Οι ημέρες της εβδομάδοςΔάσκαλος. Καλημέρα παιδιάΚαμπζία . Καλημέρα.Δ.Τι ημέρα είναι σήμερα Κωσταντή?Κ. Σήμερα είναι ΔευτέραΔ. Χθές τι ημέρα ήταν Γιάννη?Γ. Χθές ήταν Κυριακή. Επήγαμε στον ΆγιοΔ.Προχθές τι ημέρα ήταν Ελένη?Ε.Προχθές ήταν Σάββατο.Δεν είχαμε σχολείο.Δ.Αύριο τι ημέρα είναι Δημήτρη?Δ.Αύριο είναι Τρίτη.Έχουμε σχολείο.Δ.Μεθαύριο τι ημέρα είναι Νικόλαε?Ν.Μεθαύριο είναι Τετάρτη.Θα έλθει ο θείος μου.Δ.Μετά από την Τετάρτη ποιά ημέρα είναι Σοφία?Σ.Είναι Πέμπτη.Η μητέρα μου θα πάει στο Λεωνίδιο να δει το αδελφό μου .Δ.Ποιές είναι οι ημέρες την εβδομάδος Βασίλη?Β.Κυριακή,Δευτέρα,Τρίτη,Τετάρτη,Πέμπτη,Παρασκευή,ΣάββατοΛεξιλόγιο.εβδομάδα > εβδιμάσήμερα > σάμερεχθές > επέριαύριο > ταχίαμεθαύριο > ταν ασκρίαΚριακή > ΤσουρακάΔευτέρα > ΔεύτερηΤρίτη > ΤσίταΤετάρτη > ΤίτινταΠέμπτη> ΠέφταΠαρασκευή > ΠαράσιΣάββατο > Σάμπαυείος > τσίεμητέρα > μάτηαδελφός > Αθύγυιός > υζέκόρη >Σ’ατη (σατέρα α.ε. θυγατήρ)γίνει > ναθείνα δεί > να οράειΘα έρθει> θα μόλει (π.β. μολών λαβέ)1) Πόσες ημέρες έχει μια εβδομάδα?Α βδιμά ένι έχου επτά αμέρε2) Που ήσουνα χθές? Τι ημέρα ήταν?Έμα το σκολίε , έκι Τίτιντα3) Τι θα κάνετε αύριο? Τι ημέρα ήταν ?Θα έγκουντε το Άγιε ? Ενι Τσουρακά4) Πως ήταν ο καιρός προχθές?Ο τσαιρέ έκι κάψα5) Ποιά ημέρα πηγαίνετε στο σχολείο?Έμε έγκουντε τα Δευτέρα6) Ποιά ημέρα πηγαίνουμε στην εκκλησία?Έμε εγκουντε τα Τσουρακά7) Τι ώρα σηκώνεσαι κάθε πρωί?Ένι ταίνου τα επτά ούρα Τι ώρα κοιμήθηκε η αδελφή σου το βράδυ?Μ’ αθυά κιούφα τα δέκα ούρα9) Πως λέμε την εβδομάδα πριν το Πάσχα?Έμε αούντε ατσά βδιμά10) Πως λέμε μιλάμε την πρώτη Δευτέρα της Σαρακοστής?Έμε αούντε ατσέ Δευτέρα

=======================================

ΚΕΙΜΕΝΑ 4-4Η γλώσσα μας

Η γλώσσα μας είναι πολύ παλιά.

Τα βιβλία λένε ότι στην αρχαία Σπάρτη η γλώσσα τους ( Η Δωρική) ήταν διαφορετική από την άλλη Ελλάδα (π.χ. οι άλλοι λέγαμε: η μήτηρ ενώ στη Σπάρτη λέγανε: α μάτηρ= α μάτη).Από εκείνη την γλώσσα είχε τις ρίζες της η γλώσσα μας.Σήμερα τα Τσακώνικα τα ξέρουμε, στο Λεωνίδιο, την Βασκiνα, την Πραγματευτή, τα Μέλανα, τον Τυρό, τον Άγιο Ανδρέα, τον Πραστό , την Καστάνιτσα και την Σίταινα.Ώς το 1922 την γλώσσα μας την ήξεραν σε δύο χωριά της Προποντίδας, Βάτικα και Χαβουτςί. Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς πήγαν εκεί ,αλλά σίγουρα είχαν πάει από την χώρα μας. Μετά από το 1922 έφυγαν από εκεί και επήγαν στην Κοζάνη (Σέρβια) και στην Καστοριά (Χιονάτο).Εκεί που επήγαν ανακατεύθηκαν με τους ντόπιους και έτσι χάθηκε η γλώσσα τους.Τώρα είναι κατι λίγοι γέροντες που ξέρουν ακόμα την γλώσσα.Τα Τσακώνικα είναι λίγο διαφορετικά από μέρη σε μέρη.Καμιά φορά οι γυναίκες μιλάνε λιγάκι διαφορετικά από τους άνδρες (π.χ. άνδρες : παρίου , γυναίκες: παζίου).Σε όλη την Τσακωνιά η γλώσσα δεν είναι ίδια. Λιγάκι διαφορετικά είναι στην Καστάνιτσα και την Σίταινα.(π.χ.λέμε :έα να ντι αλήου. Στη Καστανιτσα-Σίταινα λένε :έλα να ντι λαλήου).Τα Τσακώνικα της Προποντίδας είναι ακόμα πιο διαφορετικά γιατί είναι μακριά από τους άλλους πολύ χρόνο. Παρά τις διαφορές η γλώσσα είναι μία :Τα Τσακώνικα.Λεξιλόγιο.γλώσσα> γρούσσαβιβλία> χαρκίαάλλη> άβαεκείνη> έτανιρίζες> σίντεεκεί> όρπαείχαν π’αει> ηγκιαϊ ζατοίχάθηκε> εχάτεάντρες> ατσοίποι ( άτσωπο)έρχομαι> παρίουνα σου πώ> να ντι αλήου1) Από που είναι οι ρίζες της γλώσσας μας?Οι τσίντε είνι από ταν δωρικά γρούσσα.2) Σε ποια χωριά ξέρουν τα Τσακώνικα?Τον Άγιε Λίδη, τα Βαστσίνα,ταν Πραματευτά,το Μέανε, Σαπουνατσεϊκα,τον Τερέ, τον Άγιε Αντρία, τον Πραστέ, τα Γασταίνιτσα τσαι ταν Σίταινα.3) Που αλλού ξέρανε ως το 1922?Σε δύου χωριαδάτζα τον Προποντίδα .Βάτικα τσαι Χαβουτςί.4) Γιατί πρέπει να ξέρουμε την γλώσσα μας?Για να έμε ξέρου του τσίντε νάμου

• Σελ # 3 Κάρτες και εικόνες

Η οικογένεια > α φανίλια (ποιός είναι ? Ποίερ έν’ι )
ο πατέρας> Ο Α’ φέγκη , η μητερα> α μάτη
ο γυιος > Ο υζέ , η κόρη> Α σάτη , το παιδί> το καμπζί
ο σύζυγος,ο άντρας> Ο άτσωπο , η σύζυγος,η γυναίκα> Α γουναίκα=
η γιαγιά> Α μαμού , ο παππούς> ο παππου
η γριά > Α γρία ,ο γέρος> Ο γέρου
Α γρία και ο γέρου ήταν προσφωνήσεις αμέσως μετά το γάμου του ζευγαριού εκατέρωθεν.
Ο αδελφός > ο αϊθή ή ο αθή ,Οι αδελφοί > οι αϊθήνε ή οι αθήνε
Η αδελφή > α αϊθά ή α αθιά Οι αδελφές > οι αϊθιέ ή οι αθιέ
το αδελφακι > το αφούτσι
ο θείος > ο τσίε ,οι θείοι > οι τσίουνε
η θεία > α τσία, οι θείες > οι τσιάδε
ο ανηψιος > το ανήψι ,η ανήψια > το ανήψι
ο ξάδελφος > ο τσάδεφο, τα ξαδέλφια >οι τσαδέφοι

• η ξαδέλφη > α τσαδέφη, οι ξαδέλφεσ> οι τσαδέφισε

Σελ # 3 Κάρτες και εικόνες
1) Μάθημα με εικόνες
Τι είναι αυτό?> Τσ’ ένι έγκεινε?
Χαρτί>χαρκί
Λυχνάρι>λύχινε
Κερί>τσερί
Καντήλι>καγκήλι
Ποτήρι>ποκήρι
Πιάτο>πιάτε
Πηρούνι>κηρούνι
Κουτάλα>μίσα
Τρίφτης>τσούτα
Γουδί>γουϊδί
Καρέκλα>καρέγκλα
Καζάνι>λεβέτα
Σκάφη<σκαφίδι> >κούβελε
Δικριάνι > σίνακα
Κασμάς > μπίκο
Τσιάπα>μάτουκα
Κοφήνι>κοθίνι
Ομπρέλα>ομπλέρα
Τηγάνι>τέγανε
Κρεββάτι>κεβάτα
Τηλέφωνο>τηλέφωνε
Ποδήλατο?>ποδήλατε
Λουρίδα>ουρίδα
Ψαλίδι>ψαλί
Κλειδί>κράκα
Γυαλιά>γυαλία
κύπελο μεταλικό >τασούλι

• κουβάς μεταλικός>τέστα

Το Τσακώνικο σπίτι > Α Τσακώνικε τσέα
τζάκι>τζάκι
κεραμίδια>τσεράμου
παράθυρο>παναθούρι
πόρτα>πόρε
σκάλα>σκάλε
μεταλικός κουβάς>τέστα
γωνιά> γωνία
στέρνα>στέρνα
καμάρα>καμάρα ( ο κάτω χώρος στον τοίχο – αποθήκη)
λεμονιά>λεμον’ία
θυρίδα>θουρίδα
εξώστης >ξωστάγι ,ξουστάγι(το σκεπαστρο της κυρίας εισόδου – μπαλκόνι )

• στόμα > τούμα ( εδώ ,το στόμιο της στέρνας )

Σελ # 3 Κάρτες και εικόνες
To κεφάλι > Α τσουφά,οι τΣουφάλε
τρίχα,ες > τσίχα,τσίχε
μάτι,α > αψιλέ,ψιλέ,οι αψιλοί,ψιλοί
αυτί > αβουτάνα, αβουτάνε
μάγουλο,α > μάγουλε,μάγουλα
σαγόνι,α > σταγόνι,σταγόνια
λαιμός > λαιμό
στόμα,τα > τούμα,τούματα
μύτη>σούκο >
το χέρι,α> > α χέρα,οι χέρε
το πόδι,α> > ο πούα,οι πούε
το δάκτυλο > ο δάτυλε
ο αγκώνας > ο αγκώνα
η μέση > α ίσα

• πουκάμισο>όγκιουμα >

Τι κάνεις (Α.Θ) Τσ’έσι ποίου? Ποία?
Εγώ γράφω > Εζού ένι γράφου
Εσύ σκουπίζεις > Εκιού έσι σκουπίζα
Αυτός παίζει > Έτενι ένι παιζάχου (‘Εντενι)
Αυτή χτενίζεται > Έτανη ενι χτενισκουμένα (Έντανι)
εμείς χορεύουμε > ενεί έμε χορέγκουντε
εσείς γράφετε > εμού έτε γράφουντε

• αυτοί,ες χορεύουν > έτεϊ είνι χορέγκουντε

τι χρώμα είναι? > Τσί χρώμα έν’ι?
μαύρο > κουβάνε
άσπρο > λεκό
Παρδαλή> λιάρα
κόκκινο> κοτσινέ
βόδι > βου
αγελάδα > κούλικα

• βόδι > μόκο

πώς είναι> πουρ ένι
αρνί > βάνε
γάτα > κατσούα
σπίτι > τσέα
άνθρωπος > άθρωπο
μεγάλος > ατσέ
μικρό > μιτσί
μεγάλη > ατσά
μικρή > μιτσά
ψηλά > ψέα
χαμηλά > χαμεά
ψηλός > ψελέ

• κοντός > κοντέ
• ποιός είναι ? Ποίερ έν’ι ; Η οικογένεια > α φανίλια

πόσα είναι? πόσα είνι?
ένα αχλάδι> νία αχρά
τρείς πατάτες > Τσεί μπατάτε
τρείς κόρες > Τσεί σατέρε
δύο γάτες > δύου κατσούλε
λίγες γάτες > λίγοι κατσούλε
πέντε παιδιά > πέντε καμπζία
τέσσεροι σκύλοι > τέσσεροι κούνοι
έξη γάτες > έξε κατσούλε
πολλοί όνοι > πρεσοί όνου

• επτά όνοι > εφτά όνου

που είναι? > Κιά έν’ι?
από πάνω > απανούσε
μπροστά > πουρτέσε
πίσω > κίσου
μακριά > μακρία
μακριά > αλάργα
δίπλα > δίπα
πάνω > τάνου
μέσα > τάσου
έξω > τάτσου
από κάτω > ακατούσε
ψηλά > ψεά
χαμηλά > χαμεά

• κάτω > κάτου

σακκάκι > σακάτσι
δεξιό χέρι > ίσε χέρα
αριστερό χέρι > σοβά χέρα
λουρίδα > ουρίδα
τσέπη > μπούρσα
δεξιό πόδι > ίσε πούα
αριστερό πόδι > σοβλέ πούα
παπούτσι > τσέρβουλε

• παπούτσια > τσέρβα

Τι είναι αυτό?? Τσ’ ‘Ένι έγκεινι
ψωμί > άντε
τυρί > άρτουμα
κρεμμύδι > κρέμμου
αυγό > αβουγό
λάδι > άι
γάλα > γά
ντομάτα > ντουμάτα

• κρέας > κρίε

ΑΥΤΑ ΔΕΝ ΤΑ ΕΒΛΕΠΑ ΚΑΛΑ ΘΑ ΕΧΩ ΠΟΛΛΑ ΛΑΘΗ
Τι είναι αυτό?? > Τσ’ ‘Ένι έγκεινι
α? > α?
β? > β?
γ? > γ?
δ? > δ?
αιτός > αητέ
κόκκορας > βούλε
πέρδικα > πέτζικα
κότα > κότο
γαλοπούλα > γάλο
αγζοπούλι>> > αγζοπούλι
τζίτζικας > τσιτσιρόνα
μέλισσα > μελισσά
χοίρος > χιούρε
αρνί > βάνε
βάτραχος > φορτακά
σκύλος > κούε
λύκος > λιούκο
λαγός > αγό
άλογο > άγο
όνος > όνε

• φίδι > ούθι

** <ΓΚ>ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ
Παράδειγμα:
ο σκύλος >ο κούε
η μητέρα >α μάτη
το παιδί> το καμπζί
ἀνδρας (σὐζυγος)>ἀτσωπο,ατσοἰποι,ατσοὐπου
ἀνθρωπος>ἄθρωπο-αθροἰποι & -οὐπου

Πίσω στην Αρχική σελίδα η  Οι Τσάκωνες y